ΛΑΜΠΡΗ

ΛΑΜΠΡΗ

Γιορτή του νέου και της ελπίδας

Μικρή αναδρομή στην τελετουργία της Ανάστασης

Το Πάσχα - Λαμπρή επί το ελληνικότερον - αποτελεί ακόμη μία χριστιανική γιορτή, που για να επιβληθεί χρησιμοποίησε προχριστιανικές παραδόσεις και έθιμα. Κάθε εκδοχή της όμως έχει σαν βάση την αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου να γιορτάσει την άνοιξη, δηλαδή την αναγέννηση της φύσης, την «ανάστασή» της και την επιβεβαίωση της ελπίδας της κοινότητας για καλύτερες μέρες.

Σε δύσκολους καιρούς, που ο λαός μας ήταν κάτω από τη σκλαβιά διαφόρων αφεντάδων - ξένων και ντόπιων - το τελετουργικό της Εβδομάδας των Παθών και της Ανάστασης λειτουργούσε συμβολικά, προσδίδοντας τη διάσταση του αγώνα και της βεβαιότητας της απελευθέρωσης.

Η Λαμπρή

Η Λαμπρή είναι αρχαιοελληνική λέξη, που εντάχθηκε στη χριστιανική τελετουργία. Τα γιορταστικά άσματα της πασχαλιάτικης υμνογραφίας χρησιμοποιούν τις λέξεις «λαμπρυνθώμεν» και «λαμπροφόρος», που σε συνδυασμό με τη γιορταστική ατμόσφαιρα που επικρατεί στο εκκλησίασμα, υπογραμμίζουν ακόμη περισσότερο το ελπιδοφόρο νόημα του «Χριστός Ανέστη». Αυτή η ατμόσφαιρα συνεχίζεται στο ύπαιθρο, στο αρωματικό ανακάτεμα των λουλουδιών, του αρνιού και του κρασιού, στο «διονυσιασμό» του χοροστασιού. Γι' αυτό το λόγο ο λαός μας ήθελε να βαφτίζει τα παιδιά και να παντρεύεται αυτές τις μέρες.

Το βράδυ της Ανάστασης στην Ελλάδα ο κόσμος συμμετέχει κρατώντας ένα αναμμένο κερί («προσέλθωμεν λαμπαδηφόροι») και φορώντας τα γιορτινά του («λαμπροφορεί»). Το πανδαιμόνιο που επικρατεί μόλις ο παπάς εκφωνεί το «Χριστός Ανέστη», με τους κρότους εξηγείται από την επιθυμία να εκδιωχθούν τα δαιμονικά, στοιχείο ειδωλολατρικό και χριστιανικό. Αντίστοιχα οι αρχαίοι Ελληνες χτυπούσαν χάλκινα σκεύη, ενώ σε όλους τους λαούς συναντάται ανάλογη τελετουργία. Πρόκειται για ξόρκι στα δαιμόνια που ξέμειναν από το χειμώνα, αλλά και σε αυτά της άνοιξης που επιβουλεύονται τη σοδειά και την υγεία των ανθρώπων.

Το δεύτερο στοιχείο της Ανάστασης είναι το φως που πρέπει να σβήσει ακόμη και στο τζάκι πριν το «Δεύτε λάβετε φως». Μετά μοιράζεται από τον παπά και από τον έναν στον άλλον. Παλιότερα πρόσεχαν από ποιον το έπαιρναν, έτσι ώστε το φως να συνοδευτεί και από ευτυχία. Οι ανύπαντρες έπαιρναν το φως από άνδρα για να παντρευτούν μέσα στο χρόνο. Αυτή η τελετουργία είναι καταγραμμένη στον ελλαδικό χώρο σαν «πρώτη» Ανάσταση.

Η «δεύτερη» γίνεται το απόγευμα της Κυριακής. Λέγεται και «αγάπη» γιατί είναι μια ευκαιρία συμφιλίωσης. Περιλαμβάνει λιτανεία της εικόνας της Ανάστασης και χορό. Ο χορός γίνεται στο προαύλιο της εκκλησίας και θεωρείται ευλογία για τη χρονιά. Η γιορτή κλείνει με το «κάψιμο του Ιούδα». Ενα αχυρένιο ομοίωμα του Ιούδα καίγεται από μεγάλη φωτιά που έχουν ανάψει παιδιά.

Τα σύμβολα

Τα σύμβολα του Πάσχα είναι τα κόκκινα αυγά, ο λαγός, τα αρνιά και το τσουρέκι. Το αυγό συμβολίζει σε πολλούς λαούς την πηγή της ζωής. Η χριστιανική και η προχριστιανική ερμηνεία ταυτίζονται αφού το κόκκινο συμβολίζει το αίμα του Χριστού ή του Αδωνη και του Αττη αντίστοιχα. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, επειδή τα αυγά ήταν άφθονα, βάφονταν κόκκινα για να δίνουν μια χαρούμενη νότα και χαρίζονταν στα παιδιά για τα κάλαντα.

Ο λαγός είναι σύμβολο της δυτικοευρωπαϊκής παράδοσης, άρα εισαγόμενο. Για τους Βορειοευρωπαίους ο λαγός έχει μαγικές ιδιότητες, είναι φορέας του καλού και ο ταχυδρόμος που φέρνει τα αυγά στα παιδιά. Εισαγόμενο σύμβολο είναι και οι καμπάνες. Για τους Δυτικοευρωπαίους, οι καμπάνες «ταξιδεύουν» τη Μεγάλη Πέμπτη και το Μεγάλο Σάββατο στη Ρώμη για να φέρουν τα αυγά. Γι' αυτό και παριστάνονται με φτερά. Το αρνί είναι σύμβολο ελληνικό, όπως και το τσουρέκι, που είναι μετεξέλιξη της Λαμπροκουλούρας.

Τα παιχνίδια

Από τα ομηρικά χρόνια μέχρι και την τουρκοκρατία, το ύπαιθρο φιλοξενούσε λαϊκά αγωνίσματα μετά από κάθε γιορτή. Στα χωριά μας ο λαός διαγωνιζόταν στην ιππασία, το τρέξιμο, το πήδημα, το άλμα σε ύψος, την πάλη, τη λιθοβολία, την άρση βαρών, τη διελκυστίνδα και τις κούνιες. Και οι κούνιες προέρχονται από το αρχαίο έθιμο της «αιώρας» που γινόταν πάντα την άνοιξη. Στο λίκνισμα της κούνιας δινόταν μαγική διάσταση, ενώ το δέντρο που την κρατούσε, υλοποιούσε τις ευχές του λικνιζόμενου. Στα χωριά μας οι κούνιες ήταν μια καλή ευκαιρία για το πλησίασμα των νέων με τις νέες. Ο νέος κουνάει την κοπέλα κι εκείνη ανταποκρίνεται με δίστιχα. Μετατρέποντας έτσι την Ανάσταση και σε γιορτή του έρωτα.

Βιβλιογραφία: Δημ. Σ. Λουκάτος «Πασχαλινά και της Ανοιξης» εκδόσεις «ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ».