Η Στάση του Νίκα και η διδασκαλία της στα σχολεία(Bonus: Mια γρήγορη ματιά στις μεταρρυθμίσεις του Ιουστινιανού)

Προστατέψτε τα παιδιά σας απο την ζομποποίηση που προσπαθούν να τους κάνουν στο σχολείο, διαβάστε μαζί τους, ενημερωθειτε, σχολιάστε τα κακώς κείμενα και μην τα αφήνετε να είναι έρμαια του κάθε ξεπουλημένου υπουργείου "παιδείας".

Τελικά αυτή η Στάση του Νίκα έχει πολύ ζουμί, ορίστε τι ανακάλυψα ψάχνοντας λίγο παραπάνω το θέμα στο ίντερνετ σχετικά με το πως διδάσκεται το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός στα ελληνικά σχολεία.

Το παρακάτω απόσπασμα είναι μέρος ενός άρθρου με τίτλο "Πλευρές της γλωσσικής διδασκαλίας στα νέα σχολικά εγχειρίδια του δημοτικού σχολείου", δημοσιευμένο στο περιοδικό Θέματα Παιδείας, τεύχος 28, ολόκληρο το άρθρο εδώ σε μορφή .doc

[...]

3. Γλώσσα και  Ιστορία

Ε΄ Δημοτικού, ΙΣΤΟΡΙΑ, κεφάλαιο 14: «ΟΙ ΔΗΜΟΙ ΑΝΑΣΤΑΤΩΝΟΥΝ ΤΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΜΕ ΤΗ ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ «ΝΙΚΑ»

 Το ιστορικό γεγονός: Η «Στάση του Νίκα» ήταν εξέγερση με αιτίες τη βαθιά δυσαρέσκεια του πληθυσμού από τη φορολογική και εκκλησιαστική πολιτική του Ιουστινιανού και τη βάναυση συμπεριφορά, σκληρότητα και αυθαιρεσία των κρατικών οργάνων. Η εξέγερση αυτή πνίγηκε στο αίμα γιατί οι πληβείοι που πήραν μέρος  δεν είχαν ξεκάθαρους σκοπούς, δεν είχαν ικανή ηγεσία και προδόθηκαν από τα αριστοκρατικά στοιχεία, τους Βένετους. Παρά τη συντριβή της, η «Στάση του Νίκα» αποτελεί μια σημαντική σελίδα της πάλης των λαϊκών μαζών κατά της μεσαιωνικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης

Βιβλίο δασκάλου : Στόχοι: Να  αποσαφηνίσουν οι μαθητές  ότι οι μεταρρυθμίσεις ενόχλησαν τους δήμους και δυσαρέστησαν τους προνομιούχους και οι μαθητές  να  αξιολογήσουν την απρόσμενη στάση του Ιουστινιανού να καταπνίξει τη στάση, αλλά και να υποθέσουν και τη δική τους αντίδραση, αν αντιμετώπιζαν παρόμοια κατάσταση (ενσυναίσθηση),  να  αναπτύξουν επιχειρήματα για τις ευθύνες όλων των πλευρών για το τελικό αποτέλεσμα καθώς και την αναζήτηση λύσεων ώστε να  αποτραπεί η σύγκρουσή τους. Οι μαθητές να κατανοήσουν την αναγκαιότητα της επικοινωνίας και συνδιαλλαγής ανάμεσα στους αντιμαχόμενους έτσι ώστε να μπορούν να ερμηνεύσουν παρόμοιες συμπεριφορές (Επικοινωνία, χώρος- χρόνος, διαχρονικότητα). 

Βιβλίο του μαθητή: Οι μεταρρυθμίσεις του Ιουστινιανού ενόχλησαν τους προνομιούχους και τους Δήμους που αντέδρασαν και προκάλεσαν ταραχές στην πόλη. Οι  μεταρρυθμίσεις έβαλαν τάξη στη λειτουργία των υπηρεσιών του κράτους. Μάταια ο Ιουστινιανός και οι ηγέτες των Δήμων προσπάθησαν να ηρεμήσουν το πλήθος. Οι στασιαστές, αντί να πειθαρχήσουν, «επιστράτευσαν» τον Υπάτιο και τον έκαναν αυτοκράτορα. Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα  συγκράτησε τον Ιουστινιανό από τη σκέψη να φύγει.

Κύρια ερώτηση κειμένου: Πώς κρίνετε τη συμβουλή της Θεοδώρας προς τον Ιουστινιανό; Ήταν αποτελεσματική;

Συμπέρασμα (δικό μας):

Η χρήση της γλώσσας υπηρετεί το σκοπό της συσκότισης των αιτιών: Τα ρήματα «αναστατώνουν» και «ενόχλησαν» είναι ιδεολογικά φορτισμένα υπέρ της πολιτικής του Ιουστινιανού. Ο Ιουστινιανός εμφανίζεται ριζοσπάστης μεταρρυθμιστής, αλλά επιρρεπής στο περιβάλλον και τη γυναίκα του. Η απόφασή του να καταπνίξει τη «στάση» θεωρείται «απρόσμενη» ως προς το βασιλικό του αξίωμα (προφανώς οι βασιλείς μοιράζουν μόνο ρόδα) και το παιδί δεν κατανοεί το χαρακτήρα του Βυζαντίου και  της μεσαιωνικής περιόδου γενικότερα, ως μιας σκληρής περιόδου, με σκληρότατες συγκρούσεις μεταξύ των αντιμαχόμενων κοινωνικών τάξεων αλλά και μεταξύ των ίδιων των κυρίαρχων τάξεων. Το διαχρονικό μήνυμα που βγαίνει, εάν και εφόσον ο μαθητής ήταν στη θέση ενός εκ των δύο αντιμαχόμενων μερών (ζητείται ως δραστηριότητα) είναι ότι μόνο με το διάλογο και τη συνεννόηση (συναίνεση) μπορεί να επιτευχθεί η αποτροπή μιας «στάσης». Στόχος να πεισθούν οι «απείθαρχοι» στασιαστές και να επανέλθει η ηρεμία στην πόλη. Είναι εμφανής η διαστρέβλωση του ιστορικού γεγονότος αλλά και η προσπάθεια αποκωδικοποίησης του μηνύματος και η διατύπωση αξιολογικής κρίσης για την ερμηνεία και άλλων παρόμοιων καταστάσεων που είναι διάσπαρτες στην ιστορική εξέλιξη  των ανθρώπινων κοινωνιών.

 [...]

Και μιας και το σχολικό βιβλίο μιλάει για τις ευνοϊκές μεταρρυθμίσεις του Ιουστινιανού, ας δούμε λίγο ποιες ήταν αυτές και ποιους ευνοούσαν.

Βασική επιδίωξη του Ιουστινιανού, ήταν η διατήρηση στην εξουσία της συγκλητικής αριστοκρατίας της πόλης, η ευστάθεια της οποίας, σε έναν κόσμο που προσέγγιζε σταδιακά τον φεουδαρχικό τρόπο παραγωγής, απειλούταν. Ας δούμε λοιπόν μερικά από τα εν λόγω μέτρα/μεταρρυθμίσεις με βάσει αυτόν τον άξονα σκοπιμότητας.

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού αποτελεί μια μεγαλειώδη κωδικοποίηση του Ρωμαϊκού δικαίου του παρελθόντος, με τις απαραίτητες προσαρμογές για να μη υπάρχει πρόβλημα με το κρατικό χριστιανικό δόγμα. Τόσο οι «εισηγήσεις» όσο και οι «πανδέκτες» , αποδέχονται την δουλοκτησία με ενθουσιασμό, διαχωρίζουν τον κύριο από τον δούλο, που τον αντιμετωπίζουν ως πράγμα και αναγνωρίζουν αυτή την σχέση υποτέλειας.

Βλέποντας ότι το αστικό σύστημα παρακμάζει και οι πόλεις ερημώνουν, ο Ιουστινιανός παίρνει πολύ σκληρά φορολογικά μέτρα προκειμένου να καταφέρει να τις ανοικοδομήσει. Το είδος όμως της ανοικοδόμησης που κάνει δεν φέρνει της πόλεις στην μορφή που είχαν κατά την περίοδο της ακμής τους, αντίθετα τις οχυρώνει και ασχολείται κυρίως με στρατιωτικά έργα μετατρέποντας τες σε φρούρια. Παρά την προσπάθεια του οι πόλεις αυτές δεν ξαναγίνονται εμπορικά ή παραγωγικά κέντρα. Οι μόνες πόλεις που συνεχίζουν να διατηρούν τον αστικό τρόπο ζωής είναι η Κωνσταντινούπολη, η Αντιόχεια, η Θεσσαλονίκη και η Αλεξάνδρεια οι οποίες δέχονται τους πληθυσμούς των πόλεων που παρήκμαζαν, τουλάχιστον εκείνους που δεν εγκαθιστούνται στην ύπαιθρο. Η διόγκωση του πληθυσμού σε αυτά τα 4 αστικά κέντρα δημιουργεί ακόμα χειρότερες συνθήκες για τους κατοίκους και αρχίζει να εντείνεται o κοινωνικός αναβρασμός.

Καταδικάζει όλους όσους θεωρεί αντίπαλους της ορθοδοξίας, πολεμά τον μονοφυσιτισμό που είχε μεγάλη αποδοχή στις λαϊκές μάζες αλλά κυρίως των αρειανισμό, που είναι η θρησκεία των «βαρβάρων» στην δύση, έτσι ώστε με αφορμή αυτό να δικαιολογήσει τον πόλεμο εναντίον τους. Τον συγκεκριμένο πόλεμο τον ζητά τόσο η συγκλητική αριστοκρατία στην ανατολή όσο και στην δύση που ονειρεύονται την ανόρθωση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην παλιά της αίγλη κάτι που σημαίνει βαρύτερη φορολογία για τις προετοιμασίες  των εκστρατειών.

Κλείνει την Φιλοσοφική σχολή των Αθηνών, προκειμένου να εξοντώσει τον ιδεολογικό ανταγωνισμό από μια μειοψηφούσα μερίδα συγκλητικών «ειδωλολατρών» που εχθρεύονταν τον χριστιανισμό[1].

Το πολίτευμα γίνεται ολοένα και περισσότερο ολιγαρχικό, οι δούλοι έχουν αρχίσει να σπανίζουν και την θέση τους έχουν πάρει οι τυπικά ελεύθεροι πολίτες, που όμως ζουν και αυτοί κάτω από άθλιες συνθήκες, θύματα των συνεπειών που έχει η με κάθε τρόπο προσπάθεια του αυτοκράτορα να μείνει η συγκλητική άρχουσα τάξη της πόλης στην κορυφή.

Χρησιμοποιεί τους Βένετους, που ήταν προσκείμενοι στο παλάτι, για να εφαρμόσει ένα είδος πολιτικής τρομοκρατίας και διωγμών, όμως εξαιτίας τον άσχημων συνθηκών, το πράγμα αρχίζει να ξεφεύγει από τα χέρια του και έτσι περιορίζει την δύναμη όλων ανεξαιρέτως των δήμων. [2]

Σπατάλη πολλών πόρων σε ανέγερση ναών και δημοσίων κτηρίων που σκοπό είχαν να ενισχύσουν το γόητρο της μοναρχίας στα μάτια των αριστοκρατών, των οποίων πρέπει να κερδίσει την εμπιστοσύνη ενώ την ίδια στιγμή ο λαός δεν είχε ούτε τα απολύτως απαραίτητα. 

Με αφορμή την Στάση του Νίκα, όταν αυτή καταπνίγεται στο αίμα, ο Ιουστινιανός εξοντώνει τους εχθρούς του στην σύγκλητο ως προδότες, αποδυναμώνοντας έτσι εκείνους που αντιπολιτευόταν στα σχέδια του. Επίσης απαγορεύει τις συναθροίσεις στον ιππόδρομο και δίνει στην λέξη δήμος την έννοια του όχλου αφού από τότε και στο εξής έτσι χρησιμοποιούταν από τους λόγιους της άρχουσας τάξης στα κείμενα τους. 

Όλα τα παραπάνω τα σύνθεσα μέσα από το βιβλίο, Τηλέμαχος Κ. Λούγγης, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, Α’ Τόμος(324-1204), εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1998

Και συγκεκριμένα στις ενότητες 5.3,5.4,5.5

Διάβασα κάπου αλλού για ένα μέτρο του Ιουστινιανού που θεωρήθηκε θετικό για το λαό, αυτό ήταν η απαγόρευση της δήμευσης των περιουσιών για χρέη των μικρών ιδιοκτητών γης από τους μεγάλους. Έχοντας γνώση των όσων ανέφερα παραπάνω, βγάζω τα εξής συμπεράσματα που βασίζονται σε δικές μου εκτιμήσεις και δεν έχω κάνει την απαραίτητη έρευνα για να διαπιστώσω αν όντως είναι έτσι, δεχθείτε τα ως υποθέσεις εργασίας.

-        Όσο βλέπει ο Ιουστινιανός τους μεγάλους ιδιοκτήτες γης να συσσωρεύουν ολοένα και περισσότερη περιουσία, καταλαβαίνει ότι έτσι αποκτούν δύναμη ικανή να τον απειλήσει. Όντας ο ίδιος θιασώτης του αρχαίου αστικού τρόπου ζωής, και εκπρόσωπος της αριστοκρατίας της πόλης, προσπαθεί με αυτό μέτρο να περιορίσει την δύναμη τους.

-        Βλέποντας την δυσαρέσκεια προς  το πρόσωπο του να αυξάνεται, ο Κωνσταντίνος δεν θέλει περισσότερους άκληρους πρώην χωρικούς να μεταναστεύσουν στην Κωνσταντινούπολη και να εντείνουν το πρόβλημα(μιας και όπως είπαμε πλην λαμπρών εξαιρέσεων, όλες οι άλλες πόλεις ερημώνουν). Μεταθέτει λοιπόν το συγκεκριμένο πρόβλημα στις πλάτες των ιδιοκτητών γης, πετυχαίνοντας έτσι και την αποδυνάμωση τους.

-        Ίσως εκτιμά ότι με πολλούς μικρούς καλλιεργητές η γη αποδίδει περισσότερο, πιθανόν οι μεγαλογαιοκτήμονες να μην είναι δυνατόν με τα τότε μέσα να συντονίσουν αποδοτικά την παράγωγη τους σε τεράστιες εκτάσεις γης, κάτι που θα δημιουργούσε άνοδο των τιμών και πρόβλημα εφοδιασμού στην πόλη.

-        Είναι επίσης πιθανόν και να τίθονταν φορολογικό ζήτημα, εννοώ ότι και τότε, όπως και σήμερα, θα ήταν πιο εύκολο ο κρατικός μηχανισμός να απομυζήσει έναν μικρομεσαίο αγρότη από ότι έναν μεγάλο και ισχυρό φεουδάρχη.

Αυτά τα ολίγα και για σήμερα, έτσι που το πάω στο τέλος θα γίνω βυζαντινολόγος, ίσως μάλιστα ολοκληρώσω και το συγγραφικό έργο του Κωνσταντίνου Κατακουζηνού για το αποχετευτικό σύστημα του Βυζαντίου που έμεινε ορφανό μετά το τέλος του δημοφιλούς σήριαλ «Κωνσταντίνου και Ελένης».

---

[1] Αν και ο Ιουστινιανός προσπαθεί να αναβιώσει την αρχαιότητα, θέλει να το κάνει διατηρώντας όμως την κυριαρχία της νέας επίσημης κρατικής θρησκείας, του χριστιανισμού.

[2] Για επεξηγήσεις σχετικά με το τι ήταν οι «δήμοι» δείτε το προηγούμενο άρθρο http://e-globbing.blogspot.com/2011/12/14-2011-poexania.html

 Λαγωνικάκης Φραγκίσκος(Poexania)