Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ: Η Γεωπολιτική καταστροφή του 20ου αιώνα (μετάφραση)

Πρόλογος:

Το παρακάτω κείμενο, δημοσιεύτηκε στο ρωσικό portal rt.com με αφορμή τη συμπλήρωση 20 χρόνων από τη διάλυση της ΕΣΣΔ την 25η Δεκέμβρη του 1991 και είναι του καθηγητή Πολιτικών Επιστημών Ιγκόρ Πανάριν.
 

Η διάλυση της ΕΣΣΔ από μαρξιστική-λενινιστική σκοπιά ήταν ένα γεγονός τεράστιας σημασίας καθώς σηματοδότησε την ήττα του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος και οι επιπτώσεις του γεγονότος αυτού είναι ιδιαίτερα εμφανείς σήμερα που σε περίοδο καπιταλιστικής κρίσης, το Κομμουνιστικό Κίνημα παραμένει κατακερματισμένο παρά τις ελπιδοφόρες προσπάθειες συνεπών μαρξιστικών-λενινιστικών κομμάτων να θέσουν τις βάσεις για ανασυγκρότησή του. Το τεράστιο αυτό πισωγύρισμα αποδυνάμωσε σημαντικά τα εργατικά, αντιιμπεριαλιστικά κινήματα στον κόσμο με αποτέλεσμα ο ιμπεριαλισμός να έχει κυριολεκτικά αφηνιάσει και τα επιτελεία της διεθνούς κεφαλαιοκρατίας να ισοπεδώνουν σαν οδοστρωτήρας κάθε κατάκτηση της εργατικής τάξης που κερδήθηκε τα προηγούμενα χρόνια, όσο υπήρχε το αντίπαλο δέος της Σοβιετικής Ένωσης.

Οι λαοί της πρώην Σοβιετικής Ένωσης νοσταλγούν ακόμα και σήμερα τη Σοβιετική εποχή, σε μεγάλο βαθμό όμως όχι σαν ένα δίκαιο, ανώτερο κοινωνικοπολιτικό σύστημα απ' αυτό του Καπιταλισμού. Δεν είναι τυχαίο που πολλοί συμπολίτες μας πρόσφυγες απ' την ΕΣΣΔ που ήρθαν στην Ελλάδα αντιλαμβάνονταν την κοσμοϊστορική αυτή αλλαγή σαν μια αλλαγή κυβέρνησης, σαν μια αλλαγή προσώπων στην εξουσία. Δεν μπορούμε φυσικά να έχουμε απαίτηση απλοί εργάτες (παρά το υψηλό μορφωτικό τους επίπεδο πολλές φορές) να είναι γνώστες του Μαρξισμού-Λενινισμού ώστε να ερμηνεύουν ταξικά τις αιτίες της διάλυσης της ΕΣΣΔ, έχει ωστόσο ενδιαφέρον να εντοπίσουμε την αιτία αυτής της νοσταλγίας και να την ταυτοποιήσουμε ταξικά. Με δεδομένο ότι δεύτερη πολιτική δύναμη στη Ρωσία ακόμα και σήμερα, 20 χρόνια μετά την αντεπανάσταση, είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα Ρωσικής Ομοσπονδίας, το οποίο παρά τα κομμουνιστικά του σύμβολα είναι ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, η νοσταλγία της Σοβιετικής εποχής, η λατρεία προς ηγέτες όπως ο Στάλιν, οι “ίσες αποστάσεις” που κρατά το καθεστώς Πούτιν από τη σοβιετική εποχή μη θέλοντας να κοντραριστεί με μεγάλο μέρος του ρωσικού λαού, ολ' αυτά αποδεικνύουν ότι η Σοβιετική Ένωση επιβιώνει στη ρωσική συλλογική μνήμη όχι κατ' ανάγκην ως Σοσιαλισμός-Κομμουνισμός αλλά ως ένα πανίσχυρο κράτος για το οποίο οι πολίτες της ήταν περήφανοι. Έστω κι έτσι, το έδαφος για την αναβίωση των ιδεωδών του σοσιαλισμού-κομμουνισμού και των κατακτήσεών του σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πολύ περισσότερο πρόσφορο σ' αυτή τη χώρα που μαστίζεται από φτώχεια και τρομερές ανισότητες. Είναι χαρακτηριστικό το γκάλοπ που διεξάγει η ιστοσελίδα rt.com με το ερώτημα, αν ο κόσμος μας έχει καλύτερος μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Η πρώτη  δημοσκοπικά απάντηση είναι “όχι, ο Κομμουνισμός ήταν ελπίδα για ένα καλύτερο κόσμο” με 41%.

Η αντίληψη περί “κατάρρευσης της ΕΣΣΔ λόγω ήττας της στον πόλεμο πληροφοριών” (information warfare) του Πανάριν είναι στενά μιλιταριστική και μακρυά από τις κοινωνικοπολιτικές αιτίες των ανατροπών, σίγουρα όμως πρέπει να δούμε τι κρύβεται πίσω απ' την μικροαστική, μεγαλοϊδεατική αντίληψη περι ΕΣΣΔ.

---------------------------------------

" Η 26η Ιουνίου του 1991 ήταν η μέρα που είχα δει για πρώτη φορά τον πρώτο μου και μοναδικό πρόεδρο της ΕΣΣΔ, Μ. Γκορμπατσώφ από κοντά. Ήταν η παραδοσιακή δεξίωση αποφοίτησης που διοργανωνόταν από τις Σοβιετικές στρατιωτικές ακαδημίες στο Κρεμλίνο. Εγώ τότε, αξιωματικός της KGB Ι.Ν. Πανάριν [1], μόλις είχα αποφοιτήσει από την Στρατιωτική & Πολιτική Ακαδημία Λένιν magna cum laude (με μεγάλη έπαινο) κι έκτοτε είχα την τιμή να εκπροσωπώ τις χιλιάδες δυναμικού της Ακαδημίας σ' εκείνο τον χορό του Κρεμλίνου.

Ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ περπατούσε ανάμεσα στα τραπέζια ανάμεσα σε αξιωματούχους και υπαλλήλους που τον πλαισίωναν. Όταν με προσπέρασε, είδα τα μάτια του, ψυχρά και διαπεραστικά... υπήρχε μια ζώνη μελαγχολικής κενότητας να τον περιτριγυρίζει. Ο θαυμασμός μου γι' αυτόν (νέος ηγέτης, γεμάτος ενέργεια που ήξερε να βγάζει δημόσιους λόγους καλώντας σε καινοτομίες) που είχε εμφανιστεί το 1985, εξαφανίστηκε αργά το 1988, μια και οι λόγοι ήσαν πολλοί, αλλά τα έργα λίγα.

Παρά τα όσα έγιναν στη χώρα μετά το 1988, μετά τη δική μου απογοήτευση αλλά και την απογοήτευση δεκάδων εκατομμυρίων Σοβιετικών πολιτών στα μάτια των οποίων ο Γκορμπατσώφ ήταν ένας άντρας ικανός να βάλει την ΕΣΣΔ στο δρόμο του εκσυγχρονισμού και της καινοτομίας, ούτε που φανταζόμουν βεβαίως ότι ήμουν παρών στην τελευταία δεξίωση των Σοβιετικών στρατιωτικών ακαδημιών στο Κρεμλίνο.

Μεταξύ 1988 και 1991, η κρίση γινόταν ολοένα βαθύτερη, δύσκολα ερωτήματα ανέκυπταν συνεχώς κι όχι μόνο στο δικό μου το μυαλό. Το 1989 η Μόσχα βοούσε από πολιτική δραστηριότητα, παρόλο που λίγος κόσμος αντιλαμβανόταν τι συνέβαινε πραγματικά.

Γιατί η ΕΣΣΔ έπαψε να υπάρχει το Δεκέμβρη του 1991 και τι πρέπει να γίνει για να μην επαναληφθεί ποτέ ξανά η συμφωνία της Μπελαβέζα [2] στη Ρωσία; Αυτά τα ερωτήματα έβαζα στον εαυτό μου εδώ και πολλά χρόνια. Κι επίσης έχω αναρωτηθεί αν η κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήταν αναπόφευκτη. Η απάντηση ήταν πάντοτε “όχι”.

Το ερώτημα αυτό πάντοτε με βασάνιζε: πώς μπορεί να διαλύεται μια χώρα, της οποίας ο στρατός σαν απάντηση στην επιθετικότητα του ΝΑΤΟ, χρειαζόταν μονάχα τρεις μέρες για να φτάσει στη Μάγχη έχοντας τσακίσει αποφασιστικά τον εχθρό; Αυτό ήταν μια πραγματικότητα. Κι ο αντίπαλος (ΗΠΑ και Βρετανική Κοινοπολιτεία) το γνώριζαν, γεγονός για το οποίο ποτέ κανένα από τα ΠΕΝΤΕ προσεχτικά μελετημένα σχέδια (Unthinkable, Dropshot κ.α.) επίθεσης στην ΕΣΣΔ δεν εφαρμόστηκαν ποτέ. Στρατιωτικά, η ΕΣΣΔ ήταν ανίκητη. Έχασε όμως έναν πολύ ιδιαίτερο πόλεμο – το πόλεμο πληροφοριών.

Μετά την ήττα στο πεδίο των πληροφοριών και της ιδεολογίας, οι μονάδες αρμάτων αλλά και οι τέλεια εκπαιδευμένες παραστρατιωτικές μονάδες και μονάδες ειδικών αποστολών της ΕΣΣΔ, αποσύρθηκαν από την Ευρώπη και διαλύθηκαν. Γιατί συνέβη αυτό; Πιστεύω ότι η κατάρρευση της ΕΣΣΔ δεν ήταν προκαθορισμένη. Ποια ήταν λοιπόν η αιτία της βασικότερης γεωπολιτικής τραγωδίας του 20ου αιώνα;

Εν τέλει, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ΕΣΣΔ κατέρρευσε ως αποτέλεσμα του παγκόσμιου πολέμου πληροφοριών που έγειρε ενάντιά της συστηματικά και στοχευμένα από τον Αύγουστο του 1943. Τα αποτέλεσματα του πολέμου πληροφοριών ενάντια στην ΕΣΣΔ οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι το πολεμικό δόγμα της ΕΣΣΔ μεταβαλλόταν σταθερά, σχετικά με τις αντενέργειες της ΕΣΣΔ και τις αλλαγές στις διεθνείς σχέσεις. Μετά το θάνατο του Στάλιν, το σύστημα πληροφοριακών αντενεργειών διαλύθηκε. Η Κεντρική Επιτροπή και η KGB δρούσαν τυποποιημένα. Οι πραγματικές προθέσεις του αντιπάλου στη σφαίρα της ιδεολογίας είχαν αποκαλυφθεί, τα αντίμετρα που ελήφθησαν ωστόσο ήταν ολοφάνερα ανεπαρκή.

Από την εποχή του Ιβάν του Τρομερού ακόμη, οι μυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας είχαν λανθασμένη μεθοδολογία στρατολόγησης κι εκπαίδευσης προσωπικού. Αρκετα πραξικοπήματα στα ανάκτορα κατά την περίοδο ανάμεσα στον 18ο & 19ο αιώνα ενορχηστρώθηκαν από ξένες υπηρεσίες κατασκοπείας (κυρίως από βρετανούς). Η Ρωσία είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που αποσαθρώθηκε ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ στον 20ο αιώνα.

Οι αντίπαλοι της Σοβιετικής Ένωσης σημείωσαν μέγιστη πολιτική νίκη όταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ ανέλαβε τα ηνία της ΕΣΣΔ. Η εκλογή του Γκορμπατσώφ ως Γενικού Γραμματέα αποτέλεσε στρατηγικό σφάλμα της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος και της KGB. Την ίδια στιγμή όμως ήταν μια νίκη για εκείνους που στήριξαν και προώθησαν τον Γκορμπατσώφ, επειδή ήταν Διεθνιστής-Τροτσκιστής.

Ήταν κι άλλος Διεθνιστής-Τροτσκιστής, ο Νικίτα Χρουστσώφ, που από την αρχή είχε χαράξει αυτή τη ρότα προς την ήττα, αφοπλίζοντας το Σταλινικό σύστημα αντικατασκοπείας, το οποίο παλιότερα επέβλεπε τις δραστηριότητες των ανώτατων αξιωματούχων και των κυβερνητικών σωμάτων. Αυτό οδήγησε στην εμφάνιση των “κακών προβάτων” ανάμεσα στην κορυφαία Σοβιετική γραφειοκρατία εκείνο τον καιρό και οι  δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών είχαν στρέψει έγκαιρα την προσοχή τους σε ασθενείς συνδέσμους μέσα στη σοβιετική κυβέρνηση, ερμηνεύοντάς τους πολύ ορθά σαν παράθυρο για ευκαιρίες.

Η επιχείρηση στρατηγικής επιρροής που κατέληξε στην εγκατάσταση του Γκορμπατσώφ στην εξουσία ξεκίνησε το 1946. Ο αμερικανός διπλωμάτης Τζωρτζ Φ. Κένναν είχε θέσει τους άξονες αυτής της δύσκολης μακρόχρονης στρατηγικής στο “Μακρύ Τηλεγράφημά” του από τη Μόσχα στην Ουάσιγκτων το 1946. Ο Κένναν πρώτος υπέδειξε στις ειδικές υπηρεσίες των ΗΠΑ να εντείνουν τις ενέργειές τους κάθε φορά που υπήρχε αλλαγή στην ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης μετά από θάνατο του εκάστοτε ανώτατου ηγέτη. Ο Άλλεν Ντάλλες [3] ενστερνίστηκε αυτή την αντίληψη. Αναρωτιέμαι αν η νεολαία της σημερινής Ρωσίας γνωρίζει αυτά τα γεγονότα ενώ την ίδια στιγμή χρησιμοποιείται από εξωγενείς δυνάμεις σαν εργαλείο υπονομέυσης της εθνικής υπόστασης της Ρωσίας.

Ο Γκορμπατσώφ υπήρξε επιλογή του Γενικού Επιτελείου της αντισοβιετικής καμπάνιας πολέμου πληροφοριών κατά τη δεκαετία του 70 ως πιθανός Σοβιετικός ηγέτης που θα αποτρέψει την αυτοκαταστροφή της Ένωσης. Δεν ήταν ο μοναδικός υποψήφιος αλλά ήταν ο πιο πολλά υποσχόμενος με βάση τα προσωπικά του χαρακτηριστικά. Κι αυτός είναι ο λόγος που υποβοηθήθηκε κατά την ανάβασή του στην περίπλοκη ιεραρχία της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Ο Γκορμπατσώφ ήταν υπό παρακολούθηση από τη Δύση για πολλά χρόνια, ωστόσο είναι πιθανό να το είχε αντιληφθεί ο ίδιος περίπου το 1984 όταν συναντήθηκε με τη Μάργκαρετ Θάτσερ στο Λονδίνο. Όντας επιρρεπής σε εξωγενείς επιρροές, ο Γκορμπατσώφ ήταν το κατάλληλο πρόσωπο που θα διοχέτευε τα προβλήματα της ΕΣΣΔ προς την τελική κατάρρευση της τελευταίας και τη διάλυσή της. Εγώ ο ίδιος έχω πει στον Γκορμπατσώφ ότι τον θεωρώ προσωπικά υπεύθυνο για την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.

Οι Ρώσοι πολίτες του σήμερα και η πολιτική ελίτ θα πρέπει να γνωρίζουν καλά ότι πίσω από την γεωπολιτική καταστροφή του 1991 ήταν η ήττα της Σοβιετικής Ένωσης στον πόλεμο πληροφοριών που διεξαγόταν επι 48 χρόνια. Η διάλυση της ΕΣΣΔ μας απέδωσε λιγοστά πλεονεκτήματα. Εντωμεταξύ χάσαμε ένα κοινό περιβάλλον ενοποίησης που είχε διαμορφωθεί στην Ευρασία για αιώνες.

Το φθινόπωρο του 2004, ξαναείδα προσωπικά τον Γκορμπατσώφ για δεύτερη φορά στη ζωή μου ως προεδρεύων ενός συνεδρίου του Ιδρύματος Γκορμπατσώφ, αφιερωμένο στα 20 χρόνια της Περεστρόικα, ήμουν ένας εκ των 200 περίπου συμμετεχόντων. Ακολουθώντας τις τοποθετήσεις πολλών συνέδρων που σχολίασαν την τελική αποτυχία της Περεστρόικα, έλαβα το λόγο και είπα στον Γκορμπατσώφ ενώπιος ενωπίω ότι τον θεωρώ προσωπικά υπεύθυνο για το φιάσκο της Περεστρόικα και κατα συνέπεια της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ.

Ο κ. Γκορμπατσώφ θίχτηκε απ' αυτά τα σχόλια και σπατάλησε τα τελευταία 30 λεπτά του κλεισίματός του ρητορεύοντας άσκοπα. Κάθε τρεις και λίγο επέστρεφε προς το πρόσωπό μου στα μισά του δρόμου και θρηνούσε που “κάποιοι άνθρωποι είναι ακόμα παγιδευμένοι στα χαρακώματα του Ψυχρού Πολέμου. Δεν αναφέρθηκε σε ονόματα αλλά ο στόχος της επίπληξής του ήταν προφανής.

Τα μάτια του Γκορμπατσώφ ήσαν ψυχρά κι απατηλά το 2004, όπως ακριβώς και το 1991. Δεν υπήρχε ούτε δείγμα από τύψεις ή ενοχής στα μάτια του για τις δεκάδες εκατομμύρια Σοβιετικών πολιτών που εξώθησε σε μια θύελλα συγκρούσεων, φτώχειας κι εξαχρείωσης. Το μόνο που μπορούσες να δεις στα μάτια του Γκορμπατσώφ η οδυνηρή έκφραση ενός άνδρα που δεν έλαβε την πρέπουσα εκτίμηση για την Ηροστρατική [4] του συμβολή στην παγκόσμια ιστορία."

Καθ. Ιγκόρ Πανάριν

Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών

________________________________________

1.  Ιγκόρ Πανάριν: Ρώσος πολιτικός επιστήμων και αναλυτής, απόφοιτος της Στρατιωτικής Ακαδημίας Λένιν και μετέπειτα πολιτικός σύμβουλος και αναλυτής. Οπαδός του Πανευρασιατικού Εθνικισμού, μικροαστικής προέλευσης ολοκληρωτική ιδεολογία που αναπτύχθηκε κατά τη σοβιετική περίοδο και ουδεμία σχέση έχει με τον Μαρξισμό – Λενινισμό. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η άποψη που εκφράζει ο Πανάριν ότι η Ρωσία “αποσαθρώθηκε ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ κατά τον 20ο αιώνα” εννοώντας προφανώς την πρώτη μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση των Μπολσεβίκων και δεύτερη τη... διάλυση της ΕΣΣΔ, του κράτους δηλαδή που είχαν δημιουργήσει οι Μπολσεβίκοι που υποτίθεται “αποσάθρωσαν” τη Ρωσία το 1917! Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η, από μικροαστική κι εντελώς ιδεαλιστική σκοπιά, υποστήριξή του προς το πρόσωπο του Στάλιν, του ηγέτη της ΕΣΣΔ κατά την περίοδο 1924-1953 παρουσιάζοντάς τον, μετά το 1934 ως τον δημιουργό του δόγματος “Μόσχα – η τρίτη Ρώμη”. Το πιο αστείο είναι ότι ασκεί κριτική στους Λένιν και Τρότσκι (ως εισηγητές της παγκόσμιας επανάστασης) κι ότι όταν ανέλαβε τα ηνία ο Στάλιν έγινε ο ηγέτης της νέας... Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η εντελώς αντιεπιστημονική αυτή αντίληψη ενισχύει την αστική εικόνα περί “δικτατορίας” και “σοβιετικής αυτοκρατορίας” αγνοώντας παντελώς τα χαρακτηριστικά της σοβιετικής κοινωνίας ως σοσιαλιστικό κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Το ενδιαφέρον είναι ότι ο Πανάριν εκφράζει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της ρωσικής κοινωνίας που νοσταλγεί τη Σοβιετική Ένωση ως “υπερδύναμη” κι όχι με όρους κοινωνικοπολιτικού συστήματος.

2.    H συμφωνία της Belovezha, (8-12-1991) η επίσημη πράξη διάλυσης της ΕΣΣΔ και μετατροπής της στην Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών, υπογράφτηκε ανάμεσα στους ηγέτες Ρωσίας, Ουκρανίας και Λευκορωσίας (Γέλτσιν, Κραβτσούκ και Σουσκέβιτς αντίστοιχα). Η συμφωνία αυτή έγινε βάσει του άρθρου 72 του Σοβιετικού Συντάγματος το οποίο έδινε το δικαίωμα σε Σοβιετικές Δημοκρατίες να αποχωρήσουν απ' την Ένωση ελεύθερα. Η πράξη αυτή έγινε δεκτή απ' το Ανώτατο Σοβιέτ της Ρωσικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας το οποίο ταυτόχρονα αποκήρυξε και το Σύμφωνο Δημιουργίας της Σοβιετικής Ένωσης του 1922, ωστόσο η συμφωνία δεν έγινε δεκτή από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση της Σοβιετικής Ένωσης με πρόεδρο τον Μ. Γκορμπατσώφ. Ήταν ήδη πολύ αργά, η κεντρική κυβέρνηση της ΕΣΣΔ είχε χάσει ήδη προ πολλού την ισχύ της και στις 25 του Δεκέμβρη παραιτήθηκε ο Γκορμπατσώφ από πρόεδρος της ΕΣΣΔ και τυπικά. 

3. Ο 5ος και μακροβιότερος διευθυντής της CIA (1953-1961)   

4.    Ηρόστρατος: νεαρός εμπρηστής της αρχαίας εποχής, το 356 π.Χ έκαψε τον Ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο θέλοντας να γίνει διάσημος. Ο Ναός της Αρτέμιδος ήταν ένα από τα περίφημα επτά θαύματα του κόσμου.