«Κατάσταση Πολιορκίας», Αλέκα, Αλέξης, Μίκης & οι άλλοι!

Αραγε είναι δυνατόν τη σημερινή εποχή μια μουσική συναυλία άμα τη τελειώσει της να αποκτήσει τον προσδιορισμό «ιστορική»; Στην περίπτωση της συναυλίας του Θάνου Μικρούτσικου και της Μαρίας Φαραντούρη στο Ηρώδειο, πολλοί είναι οι λόγοι που αυτό καθίσταται εφικτό. Ας τους δούμε ξεχωριστά:

1. Αποτέλεσε την πρώτη ολοκληρωμένη σκηνική συνεργασία δυο εκ των σημαντικότερων καλλιτεχνών της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Δεν προσθέτω το επίθετο «μουσικής» διότι τόσο ο Θάνος Μικρούτσικος όσο και η Μαρία Φαραντούρη είτε με το έργο τους είτε με τους θεσμικούς τους ρόλους ξεπέρασαν τα όρια μιας αμιγούς καλλιτεχνικής πορείας και υπήρξαν από τους βασικούς εκφραστές και εκπροσώπους του νεοελληνικού πολιτισμού στην Ελλάδα και κυρίως στο εξωτερικό με ταυτόχρονη επιρροή σε θέματα ιστορικοκοινωνικοπολιτικής φύσεως -με την κριτική βεβαίως που αυτή δέχτηκε και δέχεται ανά καιρούς.

2. Έπειτα από πάρα πολλά χρόνια ακούστηκε ξανά ζωντανά, ενώπιον του κοινού, ένα εμβληματικό έργο της ελληνικής δισκογραφίας, στιγματισμένο από την εποχή της δημιουργίας του και ταυτόχρονα διαχρονικό εξαιτίας του περιεχομένου του. Το έργο «Κατάσταση Πολιορκίας» που συνέθεσε το 1968 ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιώντας την ποιητική σύνθεση της Ρένας Χατζηδάκη, εν μέσω δικτατορίας, φυλακής, εξορίας κ.τ.λ., απέκτησε στο Ηρώδειο και την ενορχηστρωτική φόρμα που του έλειπε ώστε και ηχητικά να αποκτήσει διαχρονικό χαρακτήρα. 

Η προσέγγιση του Μικρούτσικου για δύο φωνές, δύο πιάνα, πνευστά και επτά εκτελεστές κρουστών [προσέγγιση και όχι τελικό αποτέλεσμα όπως ο ίδιος ορθά δήλωσε] προσέθεσε και άλλο στη δυναμική της πρώτης ενορχήστρωσης από τον Γιάννη Μαρκόπουλο,  μετριάζοντας τον επικό τόνο και αναδεικνύοντας τον εσωτερικό παλμό σε έναν εξαιρετικό διάλογο λέξεων και κρουστών ήχων μετουσιώνοντας τον περίφημο στίχο του Μανόλη Αναγνωστάκη «σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις». Είμαστε, λοιπόν, εν αναμονή, της ολοκληρωμένης ενορχήστρωσης του έργου και της νέας μουσικής ιστορίας του. Υπήρξαμε όμως μάρτυρες της γεννήσεώς της.

3. «Στον Μίκη και στο έργο αυτό οφείλω την ύπαρξή μου ως συνθέτης». Η δημόσια αυτή εξομολόγηση του Μικρούτσικου, ακόμα και αν αυτή έγινε σε στιγμές παρορμητισμού και συγκίνησης, δεν παύει να αποτελεί ιστορικής φύσεως φράση και καταγράφεται στα μουσικά μας αρχεία ως σημαντικό υλικό για τους μελλοντικούς μουσικολόγους και μελετητές του ομφάλιου λώρου της μουσικής μας ιστορίας. Ο θερμός εναγκαλισμός των δυο συνθετών μετά το τέλος της παρουσίασης της «Κατάστασης Πολιορκίας», η αποθέωση του κόσμου αλλά και η φωτογραφία του Μίκη Θεοδωράκη ανάμεσα στην Αλέκα Παπαρρήγα και τον Αλέξη Τσίπρα που κάνει τον γύρο των κοινωνικών δικτύων συνοδευόμενη από ποικίλα σχόλια, απέδειξε για άλλη μια φορά οτι η μουσική μπορεί να ενώσει αυτά που η πολιτική χωρίζει. Οτι η μουσική μπορεί να αθωώσει αυτά που η πολιτική χρεώνεται...

4. Στο κατάμεστο Ηρώδειο δημιουργήθηκε μια ατμόσφαιρα αλλοτινών εποχών. Ο αριθμός των 4.500 και πλέον θεατών από μόνος του δεν σημαίνει τίποτα. Έχει επαναληφθεί και θα επαναληφθεί και σε άλλες συναυλίες και με υποδεέστερα ονόματα. Αυτό που έχει σημασία είναι η αύρα του κοινού και ο ποιοτικός του δείκτης. Χωρίς να έχω φυσικά στα χέρια μου στατιστικούς δείκτες και στοιχεία, αισθάνθηκα οτι ένα πολύ μεγάλο μέρος του κόσμου [πάρα πολλά νεαρά άτομα] που παρακολούθησε τη συναυλία ακόμα και αν δεν ήρθε συνειδητά, όσο περνούσε η ώρα απέβαλλε τα καθημερινά του φορτία και επικοινωνούσε με το ακρόαμα ως κάτι πάνω από την τέχνη. Ακόμα και στα τραγουδίσιμα τραγούδια του προγράμματος αντιλαμβανόσουν την ανάγκη του κόσμου να νιώσει και να συν-αισθανθεί και όχι να τραγουδήσει. Ακόμα και τους οριακούς, λόγω εποχής, στίχους «θα 'ρθει ο καιρός που θα φανούν οι κήρυκες κι όχι μονάχα ψεύτες και ρουφιάνοι» [Μάνου Ελευθερίου, «Είσαι η Πρέβεζα, τα Γιάννενα και το Κιλκίς»] και «Να πεθαίνεις για την Ελλάδα είναι άλλο και άλλο εκείνη να σε πεθαίνει» [Μπάμπης Τσικληρόπουλος, «Ελένη»] ο κόσμος τους σωματοποίησε, χειροκροτώντας δυνατά, δεν τους τραγούδησε. Αυτό ήταν το ηχηρό μήνυμά του.

5. Οι ερμηνείες της Φαραντούρη, κυρίως στα τραγούδια του Μικρούτσικου, απέδειξαν για ακόμα μια φορά την αναμφίβολη μοναδικότητά της, αλλά και το γεγονός οτι η μεγάλη θητεία της στο έργο του Θεοδωράκη ίσως και να περιόρισε άλλες ερμηνευτικές της πλευρές. Το τζαζ ηχόστρωμά της, ο λυρικός και όχι επικός συναισθηματισμός της ακόμα και η ροκ απόχρωση της φωνής της βγήκαν περισσότερο στην επιφάνεια και ταίριαξαν αρμονικά με τα τραγούδια. 
Κατά τη γνώμη μου, μετά το γεγονός της εκ νέου παρουσίασης της «Κατάστασης Πολιορκίας», αυτή η εμφάνιση της Φαραντούρη αποτέλεσε το μείζον θέμα της βραδιάς και μια μεγάλη έκπληξη για όσους έχουν συνδυάσει τη Φαραντούρη με τις φορτισμένες πολιτικά συναυλίες την εποχή της δικτατορίας και της Μεταπολίτευσης. Η Φαραντούρη αυτή τη βραδιά στο Ηρώδειο εμφανίστηκε κατά βάση ως ερμηνεύτρια. Όχι ως μουσικός μυσταγωγός ποιητικών και κατ' επέκταση πολιτικών μηνυμάτων.

6. Στη σκηνή του Ηρωδείου παρευρέθησαν ορισμένοι από τους πιο ταλαντούχους μουσικούς της σύγχρονης μουσικής μας ιστορίας. Ο Νίκος Τουλιάτος στα κρουστά, ο Θύμιος Παπαδόπουλος στα πνευστά, ο Θοδωρής Οικονόμου στο πιάνο και ο Γιώτης Κιουρτσόγλου στο μπάσο αποτελεί ο καθένας κι ένα κεφάλαιο, γεγονός δηλαδή, που προσέδωσε ένα ακόμα ιδιαίτερο στοιχείο σε αυτή τη συναυλία.

7. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει και στον Κώστα Θωμαίδη, ίσως στην καλύτερη του εμφάνιση επί σκηνής. Ο βασικότερος εκπρόσωπος, σήμερα, του «ενδιάμεσου χώρου», κατά τον Μικρούτσικο, δηλαδή, μεταξύ του έντεχνου και του κλασσικού τραγουδιού, χάρη στην καθαρή του άρθρωση, στις δουλεμένες αναπνοές και στη σωστή ισορροπία ανάμεσα στο λυρισμό και τον επικό τόνο ερμήνευσε μοναδικά τα τραγούδια σε ποίηση Ρίτσου και Καβάφη και φυσικά τα μέρη από την «Κατάσταση Πολιορκίας»  «γεμίζοντας» το χώρο του Ηρωδείου χωρίς το ναρκισσισμό ή το στόμφο ανάλογων ερμηνευτών και περιστάσεων. 
Η νεαρή Άννα Λινάρδου, στην παρθενική της εμφάνιση σε συναυλίες τέτοιου βεληνεκούς αναμετρήθηκε με δύσκολα τραγούδια που πρωτοερμήνευσαν η Μαρία Δημητριάδη και η Δήμητρα Γαλάνη, και βγήκε νικήτρια τουλάχιστον ως προς την υπόσχεση για το μέλλον με βασικό της όπλο της χαμηλές της οκτάβες.

8. Αυτή η συναυλία απέδειξε εκτός όσων προαναφέρθηκαν και την ορφάνια της σημερινής μουσικής εποχής σε επίπεδο σκηνικών συνθετών τουλάχιστον. Οι παλαιότεροι αποσυρμένοι, οικειοθελώς και μη, οι νεότεροι ελλειπείς ή στοχευμένοι αλλού. Η πρόσφατη παρουσία επί σκηνής του Ξαρχάκου και η εμφάνιση του Μικρούτσικου φανερώνουν το πόσο ανάγκη έχουμε από σκηνικούς συνθέτες που μαζί με τους  μουσικούς θα κατευθύνουν και τον κόσμο. 
Κυρίως όμως πόσο ανάγκη έχουμε από συνθέτες που θα διδάξουν τους μουσικούς. Που θα διδάξουν τον κόσμο...Μα πάνω από όλα που  δουλεύουν συνεχώς το ταλέντο τους και δεν επαναπαύονται στις δάφνες του...

Η επόμενη μέρα του Ηρωδείου αναμφίβολα θα βρήκε τον κάθε ένα στη δουλειά (ή στην ανεργία του). Δεν τρέφουμε αυταπάτες οτι μπορεί σήμερα μια συναυλία «να κινητοποιήσει τις μάζες να ανατρέψει καθεστώτα» (πότε ουσιαστικά μπορούσε;) 
Ακόμα και το μουσικό μέλλον αυτής της συναυλίας προμηνύεται αμφίβολο: πώς και από πού θα κυκλοφορήσει ως δίσκος, ποιοι και γιατί να τον αγοράσουν (ελέω διαδικτύου) και τόσα άλλα ερωτήματα. Ακόμα και ο προσδιορισμός «ιστορική» μέσα στη συγχρονία του youtube φαντάζει άκυρος. Για αυτό και πάλι οι ευθύνες αλλά και οι ελπίδες μας βαραίνουν τα παιδιά αυτής της συναυλίας...

Όμως θαρρώ, οι μόνοι που -ίσως -καταλάβουν θα ναι τα παιδιά,

πλούσια απ’ την κληρονομιά μας

πρώτη φορά, τα παιδιά

σκληρά στη μνήμη, σκληρά σε μας,

θα διαβάσουν ίσως έγκαιρα

τ’ αδέξια μηνύματα των προτελευταίων ναυαγών

διορθώνοντας τα λάθη,

σβήνοντας τα ψέματα,

ονοματίζοντας σωστά, χωρίς ρομαντισμούς τα παιδιά,

χωρίς αναγραμματισμούς ηλικίας

σημαδεμένα από την αστραπή

τη γνώση της μοναξιάς της δύναμης

που σε μας άργησε τόσο πολύ να ‘ρθει.

(Ρένα Χατζηδάκη, «Κατάσταση Πολιορκίας»)

Πηγη Μusicpaper.gr