Pατσισμός και τάξη: Andrea Arnold «Wuthering Heights»

Ηξερα για την βρετανή σκηνοθετη Andrea Arnold απο δυο πολυ καλες ταινιες της που ειχα δει παλιοτερα, το Red Road και το Fish Tank, επειδη θιγουν κοινωνικα προβληματα, οπως και το ζητημα της ταξης, το οποιο διαχεεται και στις τρεις ταινίες της και ιδιαιτερα στο Fish Tank που αναφερεται στη λευκή εργατική τάξη στη σημερινη Βρετανία. 

Αυτά είναι σημαντικά ζητήματα για την Arnold και προσφατα ετυχε να δω ακομη μια εξαιρετικη ταινια της, το «Wuthering Heights», (Ανεμοδαρμενα υψη), παραγωγης 2011, που βασιζεται στο γνωστο μυθιστόρημα της Emily Brontë, το οποio γραφηκε στα 1847 και μετα απ απο τις τρεις αυτες ταινιες της, πιστευω οτι ανετα κατατασσεται η Arnold, αναμεσα στους κορυφαίους σύγχρονους σκηνοθετες.

Το «Wuthering Heights» ειναι η πρώτη ταινία που η Αrnold δεν εχει γραψει η ιδια, αν και φυσικα συνεγραψε το σενάριο. Αρχικά, η προσαρμογή της ταινίας ηταν να γινει απο τον Peter Webber, που σκηνοθέτησε το "Girl with a Pearl Earring" (To κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι), αλλά οταν αργοτερα της ζητηθηκε να αναλάβει εκεινη τη ταινια, δεχθηκε με ευχαριστηση τη προσκληση. Το «Wuthering Heights» γυρίστηκε μέσα σε 18 μήνες, το μισό δηλαδη χρονικό διάστημα που η Arnold χρησιμοποιησε για να γυρισει τις προηγουμενες ταινιες της. 

Οταν εχει να κανει κανεις με ταινιες που θιγουν κοινωνικα θεματα, ειναι ενδιαφερον, εκτος απο το φιλμ, να μαθαινει κανεις και για τους συντελεστες, οπως και τα κινητρα τους στο να τη φτιαξουν κατ αυτον τον τροπο. Διαβαζοντας λοιπον για την Andrea Arnold καταλαβαινει κανεις πολλα για το περιβαλλον που μεγαλωσε. Γεννημενη στο Dartford, Kent, απο εργατικη οικογενεια, απο γονεις εφηβους που χωρισαν αργοτερα. Η μητερα της μεγαλωσε 4 παιδια μονη της. Οπως λεει η σκηνοθετης:

“I grew up in a working-class family, so I guess you could say I write from what I know”. Even as a young girl, she was writing dark stories about human experience. In an interview, Arnold speaks about how when she was a mere 10 years old, she wrote her first play that expressed her "horror" of the slave trade, and a few years later while studying for a dance GCSE, she made a performance piece; “I took quotes from The Diary of Anne Frank and read them aloud as I moved around the room. All the other kids would just bung on some pop music and dance. I remember the examiners sitting there looking at me, perplexed.” (Wikipedia)

Η έμπνευση για τη ταινια, λεει η Αndrea Arnold, ήρθε όταν βρέθηκε σε μια περιοχή του Υοrkshire, είδε έναν hoodie (ενα τυπο με κουκουλα) να περπατά με σκυφτό το κεφάλι. «Σκέφτηκα, ο Heathcliff με κουκούλα στο σήμερα» είπε η σκηνοθέτης γελώντας. Η ιδέα της άρεσε, όμως σύντομα, όταν άρχισε να γράφει το σενάριο, αντιλήφθηκε ότι αν το διασκεύαζε σε σύγχρονη ιστορία δεν θα υπηρετούσε σωστά το έργο της Brontë. «Πώς θα μπορούσα εκσυγχρονίζοντας το μυθιστόρημα να αποδώσω το γεγονός ότι στις γυναίκες της εποχής της Brontë  δεν επιτρεπόταν να αισθάνονται, ή να ερωτεύονται; Τα πράγματα σήμερα έχουν αλλάξει τόσο πολύ». Ετσι, προτίμησε να αφήσει το μυθιστόρημα άθικτο και στην εποχή του.

Θέλοντας ετσι να τονίσει την κοινωνική σύγκρουση, η Αndrea Arnold κρατά την πραγματική εποχή του έργου, με όλες τις συμβάσεις και τις προκαταλήψεις της, και κάνει τον πρωταγωνιστή της μαύρο. Ο Heathcliff ο οποιος αναφερεται στο μυθιστορημα της Brontë ως "μελαμψό καμίνι" (dark-skinned street urchin), πρωτη φορα στην ταινια της Αrnold ειναι μαυρος, ενω ο θετος αδελφός του, Hindley Earnshaw, αναφέρεται κυνικα σ αυτον ως «αράπη». Σε αντίθεση λοιπον με την αρχική ιστορία, η εθνοτητα παίζει, για την σκηνοθετη, καθοριστικό ρόλο. 

Παλιοτερα οταν το ιδιο μυθιστορημα ειχε γυριστει (και) στα 1992, οπως διαβαζω, ειχε τοτε πρωταγωνιστησει η Juliette Binoche, (ως Cathy), ενω ο Ralph Fiennes ως Heathcliff, ο οποιος ασχετα με το ποσο καλος υπηρξε στο ρολο του, με τιποτα δεν μπορει να συγκριθει με τον ...μελαμψο τυπο που περιγράφεται από την Brontë.
Το σινεμα μεχρι τωρα ειχε την ταση να ωραιοποιει καταστασεις και να αναφερεται οσο το δυνατον λιγοτερο σε κοινωνικα θεματα. Οχι ομως για σκηνοθετες οπως η Αndrea Arnold και φυσικα και για αλλους, οπως ο δημοφιλης σ εμας, Κen Loach, για τον οποιο ειχαμε αναφερθει και σε αλλο ιστολογιο. 

Ειναι επισης προς τιμην της Αrnold οτι αρνήθηκε να κανει οντισιόν σε διάσημους ηθοποιους, αλλα ηταν υπέρ των ανοικτών προσκλήσεων, σε σημείο που πηγε ακόμη και σ ένα στρατόπεδο Ρομά σε αναζήτηση του μελαμψου Heathcliff της. Παραμενωντας πιστοι στις παραδοσεις είναι μια τακτικη που συνήθως θεωρείται ασφαλής όσον αφορά τις προσαρμογές μυθιστορηματων, αλλά η Arnold πηρε ενα ρισκο με το να δωσει σ ένα άγνωστο πρωτοεμφανιζομενο ηθοποιο, τον James Howson, εναν τετοιο ρόλο υψηλού προφίλ και ειναι ένα θετικό βήμα εκει οπου πολλοί άλλοι θα ειχαν αρνηθεί να προχωρήσουν. 

Πως ομως δεχθηκε το κοινο τον πρώτο μιγά Heathcliff;  Ειναι αραγε οροσημο μια τετοια επιλογη, ή θα συνεχισει το κοινό να δέχεται το...ξάσπρισμα της κινηματογραφικής βιομηχανίας των εθνοτικών μειονοτικών χαρακτήρων σε ταινιες, τυπου...Hollywood;

Ο ηρωας, Heathcliff, ο οποιος στην ιστορια βρέθηκε απο τον κ. Earnshaw, ηταν πιθανώς ενα ορφανο παιδι, οπως πολλα την εποχη εκεινη, που τριγυρνουσε στους δρόμους του Λίβερπουλ. 
Ο Earnshaw τον πηγε στο κτημα του στο Wuthering Heights και διστακτικά τον ανελαβε η υπόλοιπη οικογένεια, που τον χτυπουσαν και του φεροντουσαν βαναυσα. Αυτός και η Cathy αργοτερα μεγαλωσαν κοντά, και η αγάπη τους γίνεται το κεντρικό θέμα του πρώτου βιβλιου. Η εκδίκησή του και οι συνέπειές της είναι το κύριο θέμα του δεύτερου βιβλιου. Ο Heathcliff συνήθως θεωρείται ενας ''Bυρωνικος ήρωας'', αλλά οι κριτικοί βρισκουν τον χαρακτήρα του, βαθιά δύσκολο να εκτιμηθεί. Η θέση του στην κοινωνία, ειναι χωρίς κανενα υποβαθρο και είναι συχνά αντικείμενο μαρξιστικής κριτικής.

Όπως και στο βιβλίο, το ζοφερό, άγριο τοπίο και τα ταξικά ζητήματα βρίσκονται στο επίκεντρο της ταινίας. Ο λόγος είναι πολύ περιορισμένος στην ταινία, καθώς η επιβλητική εικόνα, χαρις και στον ταλαντουχο διευθυντή της φωτογραφίας, Robbie Ryan, μιλά από μόνη της. Η κάμερα γίνεται ένα με το σώμα των ηρώων, με τα μαλλιά τους, με το δέρμα τους. Γίνεται ένα και με τη λάσπη, τα φύλλα, τους βράχους. Καταφέρνει να χωρέσει όλη την ομορφιά της φύσης, η οποία στην ταινία μοιάζει απέραντη και μυστηριώδης, αλλά πάντα φιλόξενη.  Αντίθετα, οι εσωτερικοί χώροι είναι πάντα μικροί και πνιγηροί. Ο φυσικός ήχος, χωρίς μουσικά τεχνάσματα, συμπληρώνει την εικόνα. 

Η Αρνολντ λεει οτι «η ιστορία μιλάει για την ακραία συναισθηματική αγριότητα, για τη σωματική κακοποίηση, τις ψυχοφθόρες εμμονές, την απόλυτη απομόνωση, την αναπόφευκτη τραγωδία». Ο έρωτας δε γεννά μόνο το καλό, γεννά και τη ζήλια, την επιθυμία για εκδίκηση κι αυτοκαταστροφή. Πρόκειται για τον καθαρό, τον παραδομένο στα ένστικτά του έρωτα, που αγνοεί τους κοινωνικούς περιορισμούς και τα χρηστά ήθη. «Ανεξαρτήτως από τί νομίζουμε ότι είμαστε, αυτό το ζώο υπάρχει πάντοτε μέσα μας», δηλώνει η Άρνολντ. 

Aναφερομενη στον Heathcliff λεει η σκνοθετης: «Είναι το απόλυτο outsider, ενας ουρανοκατέβατος εισβολέας. Ηθελα να διηγηθώ την ιστορία για χάρη του, για τον τρόπο που τον κακοποίησαν όταν ήταν παιδί, την κτηνωδία που είχε ζήσει και το πώς εξελίχθηκε μεγαλώνοντας: ήταν αποτέλεσμα των τραυματικών εμπειριών του, ή ήταν αυτή η πραγματική του φύση; 

Η ηρωιδα «Cathy» πιστευει ότι εκείνη είναι ο Heathcliff, το οutsider. Η σκηνοθετης ομως λεει οτι η Εμιλυ (Brontë), λογω της δυσκολης ζωης της, ηταν μαλλον το outsider. Κατά βάθος ολοι είμαστε Heathcliff», λεει. 

Οι γυναικες και οι μαυροι στην εποχη που γραφηκε το μυθιστορημα, ηταν θυματα του συστηματος και δυστυχως σε ορισμενες περιπτωσεις παραμενουν ετσι ακομη και σημερα. Η θεση των γυναικων στα μυθιστορηματα των αδελφων Brontë ειναι αλλωστε ενα θεμα που θιγεται πολυ συχνα, εφοσον οι ζωες των γυναικων ηταν αλληλενδετες με το ποσο «καλο» ή «κακο» γαμο εκαναν, ενω το χρωμα του δερματος αυτοματα κατετασσε τα ατομα ως σκλαβους, ως υπηρετες των λευκων αφεντικων τους. 

Nομίζω, λεει η σκηνοθετης, ότι ο μόνος λόγος που οι άνθρωποι εκπλήσσονται είναι ότι μεχρι τωρα εβλεπαν συνεχως άσπρους Heathcliffs και δεν νομίζω ότι κάποιος πραγματικά επικεντρώθηκε στο κείμενο" δήλωσε η ιδια πρόσφατα, αναφερομενη στις διφορούμενες περιγραφές που εκανε η Brontë στον χαρακτήρα". 

Αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι η διαφορά του, η εξωτικοτητα του. Αυτό νόμιζα ότι ήταν το πιο σημαντικό. Μέσω του Heathcliff, το Wuthering Heights γκρεμιζει τα πρώην σταθερά ορια του 19ου αιώνα στην Βρετανία, συμπεριλαμβανομένων και των φυλετικών και αυτό προφανώς το κάνει ακόμη και σήμερα. Θα μπορούσε να δεί κανεις τον Heathcliff ως τον πρώτο μετα-φυλετικο ήρωα που εχει να κανει με έναν κόσμο που δεν ήταν έτοιμος γι 'αυτόν, και ακόμα δεν είναι!

Πηγες:

Wikipedia, The Guardian, The Τelegraph