14 Μαΐ 2011

Παιδαγωγικό Ποίημα (του Αντόν Σ. Μακάρενκο)

(απόσπασμα από Book Capacitor - http://bookcapacitor.blogspot.com/2011/04/blog-post.html)

(...)


Σε αυτό το βιβλίο, ο Μακάρενκο διηγείται την ιστορία στον σταθμό Γκόρκι, τον πρώτο σταθμό που λειτούργησε ως αγροτική κολεκτίβα. Η ιστορία είναι αληθινή, μονάχα τα ονόματα των παιδιών αλλάζουν. Το κείμενο είναι λογοτεχνικό, και είναι πανέμορφο, μεταφέροντας όλες τις δυσκολίες, τις προσπάθειες, τον μετασχηματισμό των παιδιών αλλά και τα φοβερά αποτελέσματα του σταθμού. Αυτός ο τρόπος λειτουργίας δεν είναι μονάχα για τα «μικροαλητάκια» αλλά είναι ένα πάρα πολύ καλό παράδειγμα για την διαμόρφωση της νέας γενικής χειραφετικής παιδείας του μέλλοντος. 

  (...)

Ο Σταθμός Γκόρκι

  Ο σταθμός ξεκίνησε με 3 δασκάλους, τον διαχειριστή του σταθμού και 6 τροφίμους. Τα παιδιά αυτά ήταν πάρα πολύ δύσκολο να τα κουμαντάρεις. Από την αρχή έδειχναν ελάχιστο ενδιαφέρον για τα μαθήματα. Ακόμα, μαθημένα στον δρόμο σε μικροκλοπές ήταν δύσκολο να σταματήσουν την κακιά συνήθεια (η κλοπή γενικά προκαλεί εθισμό. Πολύ απλά διότι όταν μάθεις την «τέχνη» είναι ένας εύκολος δρόμος). Χαρτόπαιζαν, έπιναν αλκοόλ, και κλέβανε τους κατοίκους του χωριού  που βρισκόταν δίπλα από το σταθμό. 

  Αναφέρει ο Μακάρενκο:
  «Φυσικά, όλοι τους ήταν αλητόπαιδα, όμως αλητόπαιδα όχι της γνωστής κλασικής μορφής. Δεν ξέρω γιατί στη λογοτεχνία μας κι ανάμεσα στη διανόησή μας το αλητόπαιδο έχει ταυτιστεί με τον τύπο κάποιου ήρωα του Μπάιρον. Το αλητόπαιδο είναι δήθεν πριν από όλα ένας φιλόσοφος και μάλιστα πολύ σπιρτό­ζος, ένας αναρχικός και γκρεμιστής των πάντων, πού βρίζει και μισεί κάθε ηθική αξία και σύστημα. Οι κατατρομαγμένοι και δακρύβρεχτοι παιδαγωγικοί παράγοντες πρόσθεταν ακόμα σ' αυτόν τον τύπο έναν ολόκληρο κατάλογο από πολύχρωμα φτερά, μαδημένα από τις ουρές της κοινωνιολογίας, της επιστή­μης των αντανακλαστικών κι από άλλες παρόμοιες επιστήμες. Πίστευαν βαθιά πώς τα αλητόπαιδα ήταν οργανωμένα, είχαν αρχηγούς, αυστηρή πειθαρχία, κι ολόκληρη στρατηγική λωποδυτικών εξορμήσεων, ακόμα κι εσωτερικό κανονισμό. Για αλητόπαιδα χρησιμοποιούσαν άφθονα ειδικούς επιστημονι­κούς όρους: «αυτογενής κολεχτίβα» κλπ.
Στον αρκετά όμορφα στολισμένο αυτό τύπο του αλητόπαιδου μερικοί ευσεβείς μικροαστοί (Ρώσοι και ξένοι), πρόσθεσαν στα έργα τους κι άλλα μπιχλιμπίδια. Όλα τα αλητόπαιδα είναι κλέφτες, μεθύστακες, έκφυλοι, χασισοπότες και συφιλιδικοί. Σε όλη την παγκόσμια ιστορία, μονάχα τον Πέτρο τον Α' τον στολίσανε με τόσα πολλά ανθρώπινα αμαρτήματα. 'Εδώ όμως πού τα λέμε, όλα τούτα βοήθησαν πολύ τούς Δυτικοευρωπαίους συκοφάντες, να συνθέσουν τα πιο ηλίθια κι εξοργιστικά ανέκδοτα για τη ζωή μας.
Στο μεταξύ τίποτα τέτοιο στην πραγματικότητα δεν υπάρχει. Πρέπει απορριφθεί κατηγορηματικά ή θεωρία ότι υπάρ­χει μόνιμη και σταθερή αλήτικη κοινωνία, που δε γεμίζει μονάχα τούς δρόμους με τα «φοβερά της εγκλήματα» και τα γραφικά της σουλούπια, μα και με την ιδιαίτερη δική της «ιδεολογία». Όλοι αυτοί πού έγραψαν τα ρομαντικά κουτσομ­πολιά για το σοβιετικό αναρχικό, τον άνθρωπο του δρόμου, δεν είδαν ότι, μετά τον εμφύλιο πόλεμο και την πείνα, εκατομμύρια παιδιά, με μια φοβερή ένταση των προσπαθειών όλης της χώρας, μπήκαν σε παιδικά ιδρύματα και σώθηκαν απ’ την αλητεία και τη μαύρη ζωή. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία όλα αυτά τα παιδιά έχουν πια μεγαλώσει και δουλεύουν στα σοβιετικά εργοστάσια και στα σοβιετικά ιδρύματα. Άλλο είναι βέβαια το ζήτημα κατά πόσο παιδαγωγικά ανώδυνη ήταν η διαδικασία διαπαιδαγώγησης αυτών των παιδιών…
Ταυτόχρονα, αυτά τα παιδιά δεν ήταν καθόλου χαλασμένα κι ανόητα, στην ουσία ήταν συνηθισμένα παιδιά που ή τύχη τους τα 'χε φέρει σε μια φοβερά παράλογη κατάσταση: ενώ απ' τη μια μεριά στερούνταν όλα τ' αγαθά τού ανθρώπινου πολιτισμού, απ' την άλλη μεριά τούς είχαν αποσπάσει απ' τις σωτηρίες συνθήκες τού στοιχειώνου αγώνα ύπαρξης, προσφέροντας τους το καθημερινό, έστω και κακής ποιότητας, καζάνι.»  



Οι ίδιοι οι δάσκαλοι φοβόντουσαν αρχικά τα «μικρά μαγκάκια». Ο Μακάρενκο κυκλοφορούσε  με το περίστροφο του στην τσέπη του. Χρειάστηκε πάρα πολύς καιρός, σε σημείο να βγει εκτός εαυτού, για να τους κερδίσει. 

Αναλογιζόμενος αυτές τις εποχές θα γράψει:
«Τα παιδιά στον σταθμό τα κερδίζουν διαφορετικοί άνθρωποι… Αυτό που λέμε υψηλή ειδίκευση, σταθερές και ακριβείς γνώσεις, επιδεξιότητα, τέχνη, χρυσοχεριά, έλλειψη πολυλογίας και μεγαλοστομίας, μια διαρκής εργατικότητα, αυτά είναι εκείνα που κατά πρώτο λόγο τραβάνε τα παιδιά
Μπορεί να είστε εντελώς ψυχροί μαζί τους, απαιτητικοί όσο δεν παίρνει άλλο, μπορείτε να μην τους προσέχετε καν όταν μπερδεύονται ανάμεσα στα πόδια σας, μπορείτε ακόμα και να αδιαφορείτε για την συμπάθεια που δείχνουν, όμως αν διακρίνεστε στη δαυλιά, στις γνώσεις, αν έχετε επιτυχίες, τότε μπορείτε να είστε ήσυχοι: όλους τους έχετε με το μέρος σας και δε θα σας φέρουν σε δύσκολη θέση. Ανεξάρτητα από το που δείχνονται οι ικανότητες σας, ανεξάρτητα από το αν είστε μαραγκός ή γεωπόνος, σιδεράς, δάσκαλος ή μηχανικός
Και το αντίθετο. Όσο και να είστε μαλακός και ευχάριστος συζητητής, καλός και πρόσχαρος, όσο και να είστε συμπαθητικός στην ζωή σας και στην ανάπαυση, αν οι δουλειές σας συνοδεύονται από αποτυχίες και σε κάθε βήμα γίνεται φανερό πως δεν ξέρετε τη δουλειά σας, αν όλα από το χέρι σας βγαίνουν σκάρτα, ποτέ και τίποτε δε θα κερδίσετε εκτός από περιφρόνηση, που θα σας τη δείχνουν πότε με συγκατάβαση και με ειρωνεία, πότε με οργή και εξοντωτική εχθρότητα, πότε πάλι με ενοχλητικό κουτσομπολιό»

  Κερδίζοντας σιγά σιγά την εμπιστοσύνη τους με πολύ επιμονή, θα εφαρμόσει ένα σύστημα που θα αλλάξει την ζωή των παιδιών ριζικά.

  Η ημέρα ξεκινούσε στις 6 η ώρα με το πρωινό σάλπισμα και πρωινό, μετά ακολουθούσαν τα μαθήματα και μετά άρχιζαν οι δουλειές του σταθμού. Για την οργάνωση των εργασιών, είτε στα χωράφια, είτε στον μύλο, είτε δουλειές του οικοτροφείου τον πρώτο λόγο τον είχαν τα παιδιά. Διαμέσου των εργασιών μάθαιναν την αλληλεγγύη, την υπευθυνότητα, την αυτοπειθαρχία. Είχαν τις δικές τους συνελεύσεις, και τον δικό τους διαχωρισμό των εργασιών. Η δουλειά χωρίζονταν σε 24 τμήματα (ξυλουργοί, εφαρμοστές, καλλιεργητές και λαχανοκηπουροί, αγελαδοβοσκοί, χοιροτρόφοι, οδηγοί τρακτέρ, φύλακες, τσαγκάρηδες κλπ).  Τα προϊόντα που παράγονταν, πωλούνταν κυρίως στο κοντινό χωριό. Τα τμήματα χωρίζονταν σε μόνιμα και προσωρινά. Κάθε τμήμα είχε τον διοικητή του, πχ. υπήρχε ο διοικητής των τσαγκάρηδων, σταβλιτών, βουστάσιων, μαραγκών, σιδεράδων, διατροφής γουρουνιών, μυλωνάδων, γραμματέας του συμβουλίου των διοικητών, διευθυντής του μύλου, αποθηκάριος, βοηθός γεωπόνου (στο σχολείο υπήρχε ειδικός γεωπόνος) κλπ. Για τις δουλειές που προέκυπταν κατά την πορεία της λειτουργίας υπήρχαν τα μη μόνιμα τμήματα. Σε αυτές ο διοικητής ήταν πάντα διαφορετικός με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε όλοι κάποια στιγμή να έπαιρναν τον ρόλο αυτό.  Οι μόνιμοι διοικητές επιλέγονταν μέσω εκλογών. Τα προβλήματα τα αντιμετώπιζαν μαχητικά, με τον ενθουσιασμό που χαρακτηρίζει αυτές τις ηλικίες. Ακόμα, οι οικότροφοι είχαν το δικό τους θέατρο και κάνανε παραστάσεις κάθε Σάββατο. 

  Το συμβούλιο των διοικητών γινόταν τακτικά κάθε εβδομάδα. Σε αυτό συγκεντρώνονταν ο περισσότερος κόσμος. Συμμετείχαν οι διοικητές, διάφοροι εθελοντές και οι δάσκαλοι. Την απόφαση την έπαιρναν τα παιδιά, ο ίδιος ο Μακάρενκο δεν μιλούσε παρά μονάχα σε σπάνιες ακραίες περιπτώσεις. Σε περίπτωση που το συμβούλιο αποφασίσει για κάποια τιμωρία, λόγο κάποιου παραπτώματος, ο Μακάρενκο ανακοίνωνε στο παιδί την τιμωρία. Αν το παράπτωμα ήταν πολύ μεγάλο, ή πολλές φορές επαναλαμβανόμενο, τότε ακολουθούσε η αποβολή. Αυτό βέβαια γινόταν σπάνια. Το γραφείο του πάντα ανοιχτό, έβρισκε χρόνο για τον καθένα για κάθε είδους προβλήματα.

  Όταν ερχόταν ένα νέο αγόρι ή κορίτσι, το παρελθόν του δεν είχε καμία σημασία. Μέσα στο σταθμό απαγορευόταν αυστηρά στους υπολοίπους να τους κάνουν ερωτήσεις για το ποιοι ήταν και γιατί τους είχε περιμαζέψει η Υπηρεσία. Αν κάποιος καινούργιος άρχιζε να μιλάει για τον εαυτό του ή να καυχιέται για τα κατορθώματα του, κανένας δεν του έδινε σημασία. Αυτό είχε θετικό αποτέλεσμα, διότι δημιουργούταν ένα κλίμα όπου το παιδί ένιωθε ξένο το παρελθόν του για το νέο περιβάλλον, και έπρεπε να προσαρμοστεί στην νέα κατάσταση. Σε αντίθεση με τους υπολοίπους σταθμούς (όπου τα παιδιά εύκολα έφευγαν από το σταθμό, αλλά όχι για να ζήσουν ξανά στους δρόμους, αλλά για περιφέρονται από τον ένα σταθμό στον άλλο), ο σταθμός Γκόρκι δεν είχε παραπάνω από 10 αποχωρίσεις σε όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του.  

   Ακόμα, το εκπαιδευτικό ίδρυμα είχε πάρει κάποια στοιχεία από την στρατιωτική πειθαρχία. Από το σάλπισμα στις 6 το πρωί, στο δεύτερο σάλπισμα (τέλος του πρωινού) στις 7 και μάζεμα των τροφίμων στην μέση της αυλής, σε ένα τετράγωνο όπου στην μέση ήταν η σημαία τους σταθμού και δύο παραστάτες τροφίμους με όπλα, δεξιά και αριστερά από τον σημαιοφόρο. 

  Μπορεί να κάνει εντύπωση σε πολλούς, αλλά στα ίδια τα παιδιά άρεσε και σέβονταν τις παραδόσεις του σταθμού. Πήγαιναν στην δουλειά με τραγούδια και τους άρεσε να κάνουν τις δουλειές. Στο ίδρυμα θεωρούταν τιμή όταν κάποιος αναλάμβανε να κάνει τις σκληρές και βαριές δουλειές.  

  Με έμφαση στην ηθική διαπαιδαγώγηση του παιδιού, ο σταθμός είχε εκπληκτικά αποτελέσματα. Όλοι πρώην «αλήτες του δρόμου», έγιναν  από ηθικής πλευράς και όχι μόνο, αξιόλογοι άνθρωποι. Άλλοι  έγιναν γιατροί, άλλοι μηχανικοί, πολλοί πολέμησαν με τον κόκκινο στρατό στην πρώτη γραμμή στον Β’ΠΠ (το να είναι κανείς στην πρώτη γραμμή, είναι ιδιαίτερα δύσκολο και συνάμα θαρραλέο, καθώς στον πόλεμο αυτοί είναι τα πρώτα θύματα).

  Όμως δεν ήταν όλοι ευχαριστημένοι με το έργο του Μακάρενκο, και θα ξεσπάσουν μεγάλες αντιπαραθέσεις με το συμβούλιο Λαϊκής Παιδείας.

Πτυχές των παιδαγωγικών αντιλήψεων του Α. Μακάρενκο

  Η πειθαρχία και η τιμωρία αποτέλεσαν αντικείμενο αντιπαράθεσης με το τμήμα Λαϊκής Παιδείας.  Μάλιστα το θέμα θα συγκεντρώσει την προσοχή της Κρούπσκαγια που θα επιτεθεί στον Μακάρενκο. Ο Μακάρενκο ουσιαστικά δεν θα έχει κανέναν άλλο σύμμαχο εκτός του Μαξίμ Γκόρκι που θα τον υποστηρίζει μέχρι το τέλος. Την περίοδο αυτή, και στο Ουκρανικό τμήμα και στο Ρωσικό, κυριαρχούσαν προοδευτικές παιδαγωγικές θεωρίες επηρεασμένες από τον Ρουσσώ, τον Dewey και άλλους που έδιναν βάρος στα προσωπικά βιώματα του παιδιού και όχι στον «καταναγκασμό» από τους μεγάλους. 

  Διαβάζουμε από τον Μακάρενκο ότι «στη βάση της θεωρίας για την πειθαρχία, έμπαιναν δύο λέξεις πού συχνά ανέφερε ό Λένιν: «συνειδητή πειθαρχία». Για κάθε λογικό άνθρωπο, μέσα σ' αυτές τις λέξεις υπάρχει μια απλή, κατανοητή κι απαραίτητη πραχτική ιδέα: η πειθαρχία πρέπει να συνοδεύεται από την κατανόηση της αναγκαιότητας της, της ωφελιμότητας της, της υποχρεωτικότητας της, της ταξικής της σημασίας. Στην παιδαγωγική θεωρία αυτό έβγαινε κάπως αλλιώς: ή πειθαρχία δεν πρέπει να γεννιέται και ν' αναπτύσσεται απ' την κοινωνική πείρα, απ' την πραχτική, τη συντροφική κολεκτιβιστική δράση, αλλά απ' την καθαρή συνείδηση, από τη γυμνή διανοητική πεποίθηση, από τα βάθη της ψυχής, από τις ιδέες. Οι θεωρητικοί αυτοί προχώρησαν παραπέρα κι αποφάσισαν ότι ή «συνειδητή πειθαρχία» δεν αξίζει τίποτα, όταν δημιουργείται κάτω από την επίδραση των μεγαλυτέρων. Αυτή δεν είναι πια πειθαρχία πραγματικά συνειδητή αλλά επιβολή και μάλιστα βίαιη, πάνω στην ψυχή τού παιδιού. Δε μάς χρειάζεται η συνειδητή πειθαρχία, μα η «αυτοπειθαρχία». Έτσι ακριβώς δεν μάς χρειάζεται, και είναι κι επικίνδυνη, κάθε λογής οργάνωση , των παιδιών, είναι όμως απαραίτητη η «αποδιοργάνωση»». Μάλιστα θεωρούσαν ότι η τιμωρία δημιουργεί σκλάβους.

  Ούτε ο Μακάρενκο διαφωνούσε με αυτά τα λόγια, όμως το ερώτημα ήταν πως θα μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό. Αυτό ήταν ζήτημα παιδαγωγικής τεχνικής. Έτσι, ο ίδιος ήταν υπέρμαχος της τιμωρίας. «Χωρίς τιμωρίες δεν μπορώ να παιδαγωγώ, και μάλιστα σε αυτήν την τέχνη διαπαιδαγώγησης έχω πολλά ακόμα να διδαχτώ».  Θεωρούσε πως  «δίχως δημιουργία κολεχτίβας με τα όργανα της, δίχως τέτοιες παραδόσεις και δίχως ανάλογη πείρα ζωής και δουλειάς, ο παιδαγωγός έχει το δικαίωμα και πρέπει να μην αρνιέται τα μέτρα του καταναγκασμού», και πράγματι είναι πολύ δύσκολο να λειτουργήσει μια οποιαδήποτε συλλογικότητα, χωρίς την ευθύνη απέναντι στον άλλο, και την αντίστοιχη τιμωρία όταν αυτή δεν τηρείτε. 

  Θεωρούσε πως για να δουλέψει η τιμωρία αποτελεσματικά απαιτείται μια κολεκτίβα οργανωμένη και συγκροτημένη. «γιατί κάθε τιμωρία μονάχα τότε έχει ευεργετική επίδραση όταν βγάζει αυτόν που τιμωρείται από την γενική γραμμή του συνόλου και συνδυάζεται με την ανεπιφύλακτη καταδίκη του από την κοινή γνώμη».

  «Επιβεβαίωσα επίσης, πως δεν είναι σωστό να στηρίξουμε όλη τη διαπαιδαγώγηση στα ενδιαφέροντα του παιδιού, πως η καλλιέργεια της συναίσθησης ευθύνης, συνήθως βρίσκεται σε αντίθεση με τα ενδιαφέροντα του παιδιού, και μάλιστα έτσι, όπως αυτό τα καταλαβαίνει. Απαίτησα τη διαπαιδαγώγηση ατσαλένιου, δυνατού ανθρώπου, που να μπορεί να κάνει και δύσκολες και αχάριστες δουλειές, όταν το ζητάει το συμφέρον της κολεχτίβας».

  Συνεχίζοντας τις αναφορές στην παιδαγωγική τεχνική που προτείνει, αναφέρει ότι «ο τομέας του στυλ και του τόνου αγνοούνταν πάντα απ' την παιδαγωγική «θεωρία», κι όμως είναι το πιο ουσιαστικό, το πιο σοβαρό μέρος της συλλογικής αγωγής. Το στυλ είναι το πιο εύθραυστο πράγμα πού πολύ εύκολα καταστρέφεται. Πρέπει να το φροντίζεις συνέχεια, να το παρακολουθείς καθημερινά και θέλει μια τέτοια σχολαστική φροντίδα όπως και τα λουλούδια. Το στυλ διαμορφώνεται με πολύ αργούς ρυθμούς, γιατί χρειάζεται απαραίτητα να συσσωρεύουν παραδόσεις, δηλαδή κανόνες και συνήθειες πού δεν εφαρμόζονται από την αγνή συνείδηση, μα από το συνειδητό σεβασμό προς την πείρα των παλιότερων γενεών, προς το μεγάλο κύρος ολόκληρης κολεχτίβας ζει στην εποχή της. Η αποτυχία πολλών παιδικών ιδρυμάτων οφείλεται στο ότι δε δόθηκε προσοχή στο στυλ και στη δημιουργία συνηθειών και παραδόσεων, κι όταν άρχιζαν να δημιουργούνται τέτοιες, οι διάφοροι επιθεωρητές της Λαϊκής Παιδείας τις κατέστρεφαν, επικαλούμενοι τις πιο περίεργες αιτίες. Έτσι τα «παιδάκια» πού τύχε αναλάβει ή κοινωνική αγωγή ζούσαν πάντα με το αίσθημα του προσωρινού».

  Κριτήριο της αλήθειας είναι η πράξη, και αυτή βρίσκεται με το μέρος του Μακάρενκο. Οι δύο σταθμοί που δημιούργησε κατάφεραν να διαπαιδαγωγήσουν ανθρώπους με υψηλό αίσθημα κοινωνικής ευθύνης, και σκοποθεσία πέραν του προσωπικού συμφέροντος. Δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε μαζί του όταν λέει  ότι «το πιο σοβαρό πού συνηθίσαμε να εκτιμάμε στον άνθρωπο είναι ή δύναμη κι ή ομορφιά. Και το ένα και τ' άλλο καθορίζεται στον άνθρωπο αποκλειστικά και μόνο από τη στάση του απέναντι στην προοπτική της ζωής. Ο άνθρωπος που καθορίζει την τακτική και τη διαγωγή του, με βάση την πιο κοντινή προοπτική, το σημερινό μεσημεριανό ας πούμε φαγητό, το μεσημεριανό ακριβώς, είναι απ' τούς πιο αδύναμους ανθρώπους. Αν ικανοποιείται μονάχα με την προοπτική τη δική του, την ατομική, έστω και μακρινή, μπορεί να φαίνεται δυνατός, όμως δε νιώθουμε την ομορφιά του την ατομική, την πραγματική του αξία. Όσο πιο πλατιά είναι ή κολεχτίβα, πού οι προοπτικές της είναι για τα μέλη της και ατομικές προοπτικές, τόσο κι ό άνθρωπος είναι ομορφότερος και καλύτερος.

Κ.Μ.

(το βιβλίο του Αντόν Σεμιόνοβιτς Μακάρενκο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή)

4 σχόλια:

  1. Πολύ καλό.

    Επίσης θα συνεχίζω να το λέω: Κάνετε πολύ καλή δουλειά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ο Μακαρενκο ειχε καταλαβει, οπως διαβασα και αλλου, οτι το πιο σημαντικό μέρος της ζωής μας είναι η ανατροφή των παιδιών μας επειδη ειναι οι μελλοντικοί πολίτες της χώρας και του κόσμου.
    Τα παιδια ειναι που θα δημιουργήσουν ιστορία και θα είναι οι μελλοντικοι πατέρες και μητέρες που με τη σειρά τους θα γινουν γονεις.

    Το ποσο σημαντικο ειναι να μεγαλώνει κανεις καλους πολιτες το βλεπουν ολοι, (γονεις και μη) και φυσικα η θεση του αυτη υπηρξε και ο ακρογωνιαιος λιθος του σοβιετικου εκπαιδευτικου συστηματος!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Συμφωνώ μαζί σου. Ούτως ή άλλως η ανατροφή φαίνεται κάποια στιγμή. Δεν μπορείς να την κρύψεις. Η όποια ανατροφή.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Παιδιά το βιβλίο αυτό είναι απλά φοβερό... Αξίζει να διαβαστεί από όλους μας...

    Giorgosbookhunter

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Κάθε χρήστης μπορεί να σχολιάσει στο γλόμπινγκ αφού επιλέξει διακριτικό ψευδώνυμο για αποφυγή συγχίσεων είτε με λογαριασμό Google είτε με τη χρήση της υπηρεσίας openID είτε με την απλή επιλογή ονόματος χρήστη.
Προσβλητικά ή υβριστικά σχόλια για συντάκτες ή σχολιαστές θα διαγράφονται. Δεν ενθαρρύνεται η χρήση υβριστικών λέξεων ή εκφράσεων.
Ο σχολιασμός γίνεται με το ελληνικό αλφάβητο και με μικρά γράμματα

Οι διαχειριστές έχουν τη δυνατότητα να προβαίνουν σε διαγραφή σχολίων που δημιουργούν σκόπιμη ή μη σύγχιση και απομάκρυνση από το θέμα της ανάρτησης.

LinkWithin

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...