Ιδεολογικά και ρητορικά συστατικά του Πασοκισμού!

 

Aναδημοσιευση απο Lenin Reloaded 

 

Τι είναι ο Πασοκισμός ως ρητορικό και ιδεολογικό φαινόμενο; Πώς εντοπίζεται ή ανιχνεύεται η πασοκική ροπή και προδιάθεση στο λόγο; Υφίσταται πράγματι μια συγκεκριμένα πασοκική διάσταση στην πολιτική ρητορική τέτοια που να μπορεί να αποσπαστεί από το αδιάφορα εμπειρικό γεγονός του αν αυτός/η που εμπλέκεται ανήκει πολιτικά στο κόμμα γνωστό ως ΠΑΣΟΚ; Τελικά, τι συνδέει τα πραγματικά μέλη αυτού του κόμματος και τι σημαίνει το ανήκειν τους σ' αυτό;

Πρώτα απ' όλα βέβαια, θα πρέπει να επιστρέψουμε στην βασική υπόθεση που πρωτοκάναμε στο πρώτο "Was ist ΠΑΣΟΚ;" ένα κείμενο του οποίου η ευρεία αποδοχή δεν συνοδεύτηκε με την αντίστοιχη κατανόηση, διότι αν είχε κατανοηθεί το τι έλεγε εκείνο το κείμενο δεν θα υπήρχαν σήμερα τόσοι άνθρωποι που θεωρούν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι άλλο κόμμα από το ΠΑΣΟΚ. Φυσικά, όπως γράφαμε τότε, το 2011, "το ΠΑΣΟΚ είναι το μόνο κόμμα στο οποίο μπορείς να ανήκεις χωρίς να το γνωρίζεις καν", και η αυτογνωσία δεν είναι το φόρτε του Πασοκτζή, που αντιθέτως εύκολα πείθεται ότι είναι κάτι άλλο από ΠΑΣΟΚ. Έτσι, όταν τον Ιούνη του 2012 υλοποιήθηκε κατά γράμμα η πρόταση "το ΠΑΣΟΚ θα υπάρχει και μετά το ΠΑΣΟΚ", ελάχιστοι από όσους βοήθησαν στην υλοποίησή της κατάλαβαν ή θα καταλάβουν ποτέ ότι αναφερόμουν στους ίδιους.
Η βασική υπόθεση λοιπόν εκείνου του κειμένου ήταν ότι το ΠΑΣΟΚ είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα κόμμα. Είναι, ανάμεσα σε άλλα, μια συνολική στάση ζωής, όπως είναι και ο κομμουνισμός άλλωστε. Και αυτή η στάση ζωής δεν έχει ένα συγκεκριμένο ιδεολογικό περιεχόμενο. Τα "ιδεολογικά" χαρακτηριστικά του πασοκισμού στα οποία αναφέρομαι δεν είναι "ιδεολογικά" με την έννοια ότι αναφέρονται σε συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικού χαρακτήρα. Ο πασοκισμός δεν έχει καμία απολύτως αναφορά στην συλλογικότητα ώστε να έχει ιδεολογικό χαρακτήρα με την έννοια της συλλογικής πολιτικής αντίληψης. Η ιδεολογία που εκφράζει είναι πάντα ατομική ιδεολογία, δηλαδή είναι ιδεολογία μόνο στον βαθμό που αναγάγει την έννοια "πάνω από όλα και όλους η αυτού εμού μεγαλειότης" σε βάση περαιτέρω πολιτικού προσανατολισμού.
Για να γίνω πιο άμεσα κατανοητός, ας δώσω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα του ανθρώπου-ΠΑΣΟΚ.

Ο Θέμος Αναστασιάδης είναι ΠΑΣΟΚ. Ήταν πάντα ΠΑΣΟΚ και θα είναι πάντα ΠΑΣΟΚ. Θα πρέπει να είναι κανείς εξαιρετικά αφελής για να θεωρήσει ότι το γεγονός πως ο ίδιος φέρεται να ήταν κάποτε Κνίτης, ή ότι έγραφε στην "Ελευθεροτυπία", ή ότι σήμερα προωθεί ασμένως τη "Χρυσή Αυγή" έχει κάποια σημασία για τούτο το ουσιώδες, γενετικό πολιτικό ανήκειν του. Ο Θέμος δεν μπορεί να συλληφθεί ως ιδεολογικό φαινόμενο ούτε ως Κνίτης, ούτε ως δημοσιογράφος της "ανανεωτικής αριστεράς", ούτε ως χρυσαυγίτης. Αυτές είναι όλες απλώς συγκυριακές περσόνες του ανθρώπου-ΠΑΣΟΚ. Και τι είναι το ΠΑΣΟΚ για το Θέμο; Δεν είναι τίποτε άλλο από το σύνολο εκείνο πρακτικών και στάσεων που προάγουν την ανέλιξη του Θέμου, την ευμάρεια του Θέμου και την πολιτική νομιμοποίηση του Θέμου. 

Το ότι αυτά τα ουσιώδη για τον Θέμο ζητήματα απαιτούν διαφορετικές κομματικές επιλογές σε διαφορετικές ιστορικές φάσεις δεν επηρεάζει σε τίποτε το πραγματικό του πολιτικό ανήκειν στο ΠΑΣΟΚ με την ορθή έννοια του όρου, δηλαδή στο ΠΑΣΟΚ ως "μεσοδιάστημα ανάμεσα στο πριν το ΠΑΣΟΚ ΠΑΣΟΚ και το μετά το ΠΑΣΟΚ ΠΑΣΟΚ." Το αυτό ακριβώς ισχύει για όλους ανεξαιρέτως τους πραγματικούς ΠΑΣΟΚτζήδες. Και για να μην υπάρχει καμία αχρείαστη ατμόσφαιρα μυστηρίου, ο πραγματικός ΠΑΣΟΚτζής δεν έπεσε από τον ουρανό, ούτε αποτελεί μεταφυσική αφαίρεση: είναι απλώς κάθε Έλληνας ο οποίος επιθυμεί διακαώς και πάση θυσία να γαντζωθεί εφ όρου ζωής από την εγχώρια αστική τάξη αλλά δεν είχε την τύχη και το προνόμιο να κατάγεται από τα μεγάλα τζάκια της ελληνικής πλουτοκρατίας, κι έτσι έπρεπε να βρει τον δρόμο για την τάξη αυτή δια της πλαγίας οδού, δηλαδή δια της πολιτικής ως μέσου εκβιασμού εισόδου στους κόλπους της και παραμονής στους κόλπους της, που ο κόσμος να χαλάσει. 

Στο πρόσωπο του Γιώργου Κυρίτση της "Αυγής" και της "Athens Voice" ανακαλύψαμε μια ακόμα πεμπτουσιακή έκφραση του Πασοκισμού, που σε ό,τι αφορά το δημοσιογραφικό επάγγελμα συγκεκριμένα μπορεί να περιγραφεί και ως ΘεμοΑναστασιαδισμός. Όποιος θεωρεί ότι ένας άνθρωπος όπως ο Κυρίτσης είναι σήμερα ΣΥΡΙΖΑ λόγω ιδεολογίας και ότι αυτό που πραγματικά τον συλλαμβάνει ως στάση και ως πρακτική είναι κάτι που λέγεται "ΣΥΡΙΖΑ", απλώς προσποιείται ότι δεν έχει καταλάβει ακόμα τι είναι το ΠΑΣΟΚ.

Μιλήσαμε όμως για "ιδεολογικά και ρητορικά συστατικά του Πασοκισμού". Για να το πούμε λαϊκά, για τα χαρακτηριστικά της οσμής της Πασοκίλας. Σε τι εντοπίζεται αυτή η οσμή; Δεν θα φιλοδοξήσουμε να είμαστε εξαντλητικοί, αλλά τα παρακάτω είναι οπωσδήποτε ενδεικτικά χαρακτηριστικά:

α. Πολιτικός λόγος συνθηματολογικού και "εξυπναδίστικου" χαρακτήρα. Επειδή ακριβώς ο Πασοκισμός δεν έχει κανένα συγκεκριμένο ιδεολογικό περιεχόμενο με την πολιτική έννοια, δεν παράγει πολιτικό λόγο stricto sensu. Παράγει "πολιτικίζοντα" λόγο, λόγο που φαίνεται να έχει κάποια ασαφή σχέση με την πολιτική, με την έννοια ότι αναφέρεται σε πολιτικά κόμματα ή πολιτικά πρόσωπα και μόνο αυτή. Οι προσπάθειές του να περιγράψουν κάτι ευρύτερα πολιτικό είναι κενόλογες και βασίζονται αποκλειστικά στην "έξυπνη ατάκα" και τα συνθηματολογικά ανακλαστικά.

β. Πρόκριση της γραμμής της εύκολης αντιπαράθεσης. Ο Πασοκισμός δεν αποπειράται ποτέ την εκ βαθέων επερώτηση μιας ιδεολογίας ή πολιτικής στάσης. Διαλέγει πάντα την εύκολη οδό της αντιπαράθεσης με τα πιο επιφανειακά στοιχεία της πολιτικής του αντιπάλου, μιας και ο αντίπαλός του δεν είναι μια τάξη, αλλά ένα κόμμα που εμποδίζει συγκυριακά την πρόσβασή του σ' αυτή την τάξη. Για αυτό άλλωστε και ο Πασοκτζής μπορεί με μεγάλη ευκολία να μεταπηδήσει στις θέσεις του αντιπάλου όταν το κρίνει συμφέρον. Η επιφανειακότητα της αντιπαράθεσης δεν αναιρείται βέβαια από τη ρητορική έντασή της. Ο Πασοκτζής "φωνάζει" όταν γράφει, αλλά οι φωνές του δεν τον αποτρέπουν ποτέ από μια βαθύτερη συμφωνία με αυτόν εναντίον του οποίου φωνάζει, δηλαδή του "κατεστημένου", νοημένου απαρέγκλιτα στο μυαλό του Πασοκτζή με όρους απλής καρικατούρας. 

γ. Υφέρπων αλλά διάχυτος κομφορμισμός. Πίσω από τις κραυγές του Πασοκικού λόγου, η άσβεστη θέληση του ανήκειν στο καταγγελόμενο "κατεστημένο" επιβεβαιώνει την παρουσία της δια του θριάμβου του κομφορμισμού σε κάθε επίπεδο: στην προτίμηση για τη γλώσσα, την εικονογραφία, το εκφραστικό ύφος του συρμού· στην αγελαία και προκάτ "εναλλακτικότητα"· στον κρυφό εξουσιασμό μιας πόζας "ανεμελιάς" και "χαβαλέ"· στην αγωνιώδη αναζήτηση του "παλμού της κοινής γνώμης" και τον τρόμο "μην πέσουμε έξω" από τις διαθέσεις και την περιρρέουσα της στιγμής, μην χάσουμε το κύμα που θα μας φέρει στην κορυφή.

δ. Η απόλυτη αδιαφορία προς οποιαδήποτε πολιτική αλήθεια η οποία δεν μπορεί να αναχθεί σε ποσοτικούς όρους. Για τον Πασοκτζή, πολιτικά αληθές είναι "αυτό που θέλει ο λαός." Και ο λαός, εξ ορισμού, θέλει αυτό που ψηφίζει στις εκλογές. Εδώ ξεκινά και τελειώνει ολόκληρο το φιλοσοφικό υπόβαθρο της κρίσης για την πολιτική αλήθεια που έχει στη διάθεσή του ο Πασοκτζής. Όταν ο λαός ήθελε με 47% το ΠΑΣΟΚ, η πολιτική αλήθεια περπατούσε στην Ελλάδα με τη μορφή του Ανδρέα Παπανδρέου. Όταν ο λαός συνέρρεε στην πλατεία Συντάγματος, η πολιτική αλήθεια ήταν "το κίνημα των αγανακτισμένων." Όταν ο λαός ψηφίζει, έστω με 27%, τον Αλέξη Τσίπρα, η πολιτική αλήθεια είναι ο Αλέξης Τσίπρας. Αν αύριο ο λαός φέρει στην εξουσία την Χρυσή Αυγή, ο Πασοκτζής θα κουνάει σημαιάκια με μαιάνδρους. Η δημοκρατία άλλωστε είναι απλώς το δικαίωμα της εκάστοτε πλειοψηφίας να αποφασίζει. Είναι μια πρόταση για την απρόσβλητη πολιτική νομιμότητα του συγκυριακού αριθμού.

ε. Η παρελθοντοκαπηλεία. Δεν νομίζω να υπάρχει κομμουνιστής για τον οποίο η Εθνική Αντίσταση να μην είναι ταυτόχρονα ιστορική σελίδα υπερηφάνειας και πικρίας για την αδυναμία στην κρίσιμη στιγμή, για την ήττα, για τις συνέπειές της. Για τον Πασοκτζή, το παρελθόν δεν έχει ίχνος διαλεκτικού χαρακτήρα. Είναι ο παράδεισος της συνθηματολογικής τυμβωρυχίας. Αν η αίσθηση της πραγματικότητας και η συναίσθηση των ορίων των συνθηκών αλλά και της δικής του υποκειμενικής δύναμης γεμίζει τον κομμουνιστή με αισχύνη απέναντι στην επίκληση του αγώνα του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, ο Πασοκτζής όχι απλώς δεν έχει πρόβλημα να βγάζει τα τραυματικά κειμήλια του παρελθόντος στο σφυρί σαν να του ανήκουν προσωπικά, αλλά και να τα "ξεπερνά" στη βάση της δικής του αυτοεπικυρούμενης πολιτικής αποφασιστικότητας και ρώμης. Το ότι η δική του πολιτική αποφασιστικότητα συνίσταται ακριβώς στην πάση θυσία παρακάθιση στο τραπέζι των αστών και στο άρπαγμα των μαχαιροπήρουνων προς ικανοποίηση των αναγκών της αυτού μεγαλειότητός του δεν τον εμποδίζει σε τίποτε από το να χτυπάει το ταμπούρλο της θριαμβευτικής του πορείας προς την τραπεζαρία των εκμεταλλευτών. Ο Πασοκτζής είναι ο αυτόκλητος κληρονόμος των πάντων: καταναλώνει το παρελθόν μέχρι να κατασπαράξει μέχρι και το μεδούλι από τα κόκκαλα των σκελετών του. Και το κάνει καταφέρνοντας να δακρύζει από περηφάνεια και συγκίνηση με την σεπτότητα των προθέσεών του.

στ. Η χυδαιότητα. Η χυδαιότητα είναι ουσιαστικά η σύνθεση όλων των παραπάνω, το ρητορικό χαρμάνι που δημιουργούν και που μπορεί να περιγραφεί μόνο ως Πασοκίλα. Η αποφορά της είναι "το φάντασμα που πλανιέται πάνω από την Ελλάδα", τουλάχιστον από τη μεταπολίτευση και δώθε. Και δεν θα φύγει ποτέ από την ατμόσφαιρα όσο το απόλυτο και αδιαμφισβήτητο πρότυπο του "ευ ζειν" στη χώρα είναι η προέκταση της διανομής καρτών μέλους για την ελληνική αστική τάξη.