24 Νοε 2011

Μαξ Βέμπερ, Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού


 Το παρακάτω κείμενο είναι η εργασία μου στο μάθημα του ανοιχτού πανεπιστημίου "ειδικά θέματα ευρωπαϊκού πολιτισμού" και πραγματεύεται ζητήματα που περιέχονται στο βιβλίο του Μαξ Βέμπερ Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού. Την αναρτώ επειδή θεωρώ ότι έχει το ενδιαφέρον της η προσέγγιση του πάνω στον δυτικού τύπου καπιταλισμό και τη σχέση του με την μεταρρύθμιση, χωρίς να σημαίνει ότι υιοθετώ πλήρως τις απόψεις του. Θεωρώ επίσης ότι το θέμα προσφέρεται για πολιτικο-φιλοσοφική συζήτηση.


Θέμα: «Σε ποιους παράγοντες αποδίδει ο Βέμπερ την ανάπτυξη του καπιταλισμού στον δυτικό κόσμο; Με ποιο τρόπο οι «ιδέες εντάσσονται στην ιστορική-κοινωνική εξέλιξη» σύμφωνα με τον Βέμπερ; Παρουσιάστε την άποψη του αξιοποιώντας προς τούτο το υλικό της ΠΗ»



 Εισαγωγή



Διαβάζοντας το έργο του Βέμπερ «Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού»[1] συμπεραίνουμε ότι ο συγγραφέας κάνει μια απόπειρα να απαντήσει στο ερώτημα «ποιοι ήταν οι λόγοι που συνέβαλαν στο να αναπτυχθεί με τον τρόπο που αναπτύχθηκε ο δυτικός καπιταλισμός;».  Για να το κάνει αυτό ο Μαξ Βέμπερ, ανατρέχει στην ιστορία, μελετώντας την και κάνοντας συγκρίσεις μεταξύ διαφορετικών εθνών και λαών, έτσι ώστε μέσα από την σύγκριση να ανακαλύψει το πότε και το πώς διαφοροποιήθηκε και εξελίχθηκε ο λεγόμενος δυτικός πολιτισμός για να αποκτήσει τη μορφή που είχε στα χρόνια του συγγραφέα.
Παρακάτω θα προσπαθήσω να απαντήσω στα ερωτήματα της εργασίας, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα τους κύριους άξονες και προβληματισμούς που αναδεικνύονται μέσα από την  ΠΗ και πιο συγκεκριμένα τα κεφάλαια που μας αφορούν.
Αξίζει να σημειωθεί, πριν προχωρήσουμε παρακάτω, ότι ο Βέμπερ, προκειμένου να εξηγήσει την πορεία του δυτικού κόσμου, λαμβάνει υπόψη του τόσο τις υλικές/αντικειμενικές συνθήκες, όσο και εκείνες τις κατά κάποιο τρόπο άυλες τις «πνευματικές» που περικλείονται σε έννοιες όπως «πνεύμα», «ηθική», «ιδεολογία» κ.α. Αυτός είναι και ο λόγος που οι διάφορες θρησκείες και θρησκευτικά δόγματα έχουν εξέχοντα ρόλο στην ανάλυση του.
Θα χωρίσω την εργασία μου σε 3 μέρη. Στο πρώτο μέρος θα παρουσιάσω τα χαρακτηριστικά εκείνα του δυτικού καπιταλισμού που τον κάνουν να διακρίνεται από τις άλλες ανά τον κόσμο «εκφάνσεις» των διαφόρων πολιτικοκοινωνικών και οικονομικών συστημάτων. Στο δεύτερο μέρος θα αποπειραθώ να περιγράψω αυτό που ο Βέμπερ ονομάζει «πνεύμα του καπιταλισμού» και το οποίο σχετίζεται άμεσα με τις «ιδέες» την «ηθική», την τομή που έφερε στις χώρες της μεταρρύθμισης το προτεσταντικό δόγμα αλλά και τα ιδεώδη ανθρώπων που υπηρέτησαν και εξέφρασαν το καπιταλιστικό πνεύμα όπως ήταν για παράδειγμα ο Φραγκλίνος. Στο τέλος θα ακολουθήσει ένα σύντομο κομμάτι που θα διατυπώνονται κάποια βασικά συμπεράσματα.

 

Μέρος πρώτο: Τα κύρια χαρακτηριστικά του Δυτικού Καπιταλισμού

Στην εισαγωγή της Π.Η  ο Βέμπερ περιγράφει μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά και τις βασικές υποδομές του δυτικού πολιτισμού, οι οποίες εν συνεχεία χαρακτήρισαν και διαμόρφωσαν τον δυτικού τύπου καπιταλισμό. Συγκεκριμένα γίνεται αναφορά στην:
-        Εξέλιξη της επιστήμης και πειραματισμός(μαθηματικά, αστρονομία, φυσική, μηχανική, ιατρική, χημεία)
-        Εμπειρική γνώση και στοχασμός πάνω στα προβλήματα του κόσμου και της ζωής
-        Φιλοσοφική και θεολογική ενατένιση σε βάθος
-        Αφαιρετική σκέψη
-        Λογική κατασκευή κανονικού δικαίου
Ο Βέμπερ αναγνωρίζει ότι σε όλα τα παραπάνω δεν είχε την μοναδική αποκλειστικότητα ο λεγόμενος δυτικός κόσμος, όμως στον δυτικό κόσμο περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, υπήρχε μια σε βάθος συστηματοποίηση και εκλογίκευση τους.[2]
Ένα από τα πολλά παραδείγματα που χρησιμοποιεί ο Βέμπερ για να στηρίξει τον συγκεκριμένο του ισχυρισμό, είναι η ανάπτυξη των φυσικών επιστημών στην Ινδία, οι οποίες όπως λέει είχαν ιδιαίτερα θετική εξέλιξη στο επίπεδο της παρατήρησης, ωστόσο απουσίαζε η πειραματική μέθοδος.[3]
Η πρόοδος αυτή που σημειώθηκε στον δυτικό πολιτισμό, δημιούργησε τις υποδομές για να μπορέσει αναπτυχθεί ένα είδος καπιταλισμού με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα ο δυτικός καπιταλισμός βασίστηκε στην «καπιταλιστική επιχείρηση», ένα είδος επιχείρησης, προσανατολισμένης στην απόκτηση κέρδους από έννομες οικονομικές δραστηριότητες. Υπάρχει δηλαδή μια σαφής διάκριση από τον τυχοδιωκτικό τρόπο κερδοσκοπίας, στα πλαίσια του οποίου περιλαμβάνεται και η απόκτηση πλούτου με την βία.[4]Εδώ βέβαια μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι η θεώρηση αυτή του Βέμπερ είναι μονομερής, μιας και όπως μας διδάσκει η εμπειρία, η ιστορική πορεία του δυτικού καπιταλισμού/ιμπεριαλισμού κάθε άλλο παρά στρωμένη με κλαδιά ελιάς ήταν, αντιθέτως συχνά αυτός εκφραζόταν με επιθετικό και βίαιο τρόπο.[5]
Η καπιταλιστική αυτή επιχείρηση είναι οργανωμένη ορθολογικά, είναι διαχωρισμένη από τον οίκο(αποκτά δηλαδή δική της ανεξάρτητη υπόσταση) και βασίζει την λειτουργία της στην «τυπικά» ελεύθερη εργασία, όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Βέμπερ.
Για τον Βέμπερ η καπιταλιστική επιχείρηση είναι το κύτταρο της καπιταλιστικής οικονομίας και ο βασικός φορέας των όποιων εξελίξεων, πάντα στενά συνδεδεμένη με την καινοτομία και το «σπάσιμο» της παραδοσιοκρατίας[6]. Την δυνατότητα αυτή της την παρείχε η υιοθέτηση των νέων μέσων και των νέων τεχνικών όπως είναι η ανάπτυξη της λογιστικής/γραφειοκρατίας, ο καταμερισμός της εργασίας, ο νομικός χωρισμός της επιχειρησιακής από την ατομική ιδιοκτησία, η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας.[7] Για να γίνουν όλα τα παραπάνω δυνατά, έπρεπε να υπάρξει και το κατάλληλο πεδίο δράσης, η δυτική πόλη, μέσα στην οποία έβρισκαν εφαρμογή αναπτυσσόταν και υιοθετούταν οι νόμοι, η νέα οργάνωση της εργασίας, οι καινοτομίες και η συσσωρευμένη γνώση. Αυτό που από νωρίς διαφοροποίησε τις δυτικές πόλεις, σύμφωνα με το Βέμπερ αλλά και άλλους μελετητές, ήταν η σχετική και ολοένα αυξανόμενη αυτονομία την οποία πολλές από αυτές είχαν ήδη αποκτήσει από την περίοδο του μεσαίωνα.[8]
Μαζί όμως με τις υποδομές πάνω στις οποίες βασίστηκε ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε και μια σχετική ιδεολογία, ένα «καπιταλιστικό πνεύμα/ηθική». Στο επόμενο κεφάλαιο, αφού γίνει μια περιγραφή αυτού του πνεύματος, θα εξετάσουμε και την συμβολή του στην εξέλιξη και τη διαμόρφωση του δυτικού τύπου καπιταλισμού.

Μέρος δεύτερο: Το πνεύμα του καπιταλισμού


Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του για την προτεσταντική ηθική ο Βέμπερ κάνει μερικές στατιστικές συγκρίσεις μεταξύ των προτεσταντών και των καθολικών, οι συγκρίσεις αυτές αφορούν το επίπεδο και το είδος της εκπαίδευσης, το είδος της εργασίας κ.α. Από τις εν λόγω συγκρίσεις ο Βέμπερ συμπεραίνει ότι οι επιχειρηματίες κάτοχοι κεφαλαίου, τα ανώτερα στρώματα των ειδικευμένων εργατών και το ανώτερο τεχνικά και εμπορικά μορφωμένο προσωπικό των σύγχρονων του επιχειρήσεων είναι στην πλειοψηφία προτεστάντες.[9]Παρατηρεί επίσης ότι τα παιδιά των προτεσταντών προχωρούν περισσότερο με τις σπουδές τους, ενώ αυτές σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από ότι τα παιδιά των καθολικών, αφορούν βιομηχανικά και τεχνικά επαγγέλματα καθώς επίσης και επαγγέλματα αστικού κερδοσκοπικού τύπου.[10] Παρακάτω θα αναφερθώ στους λόγους που κατά τον συγγραφέα δημιουργήθηκε το συγκεκριμένο φαινόμενο.
Αρχικά ο Βέμπερ αναφέρεται σε ορισμένα παραδείγματα όπου «[…]Οι εθνικές θρησκευτικές μειονότητες(όπως ήταν και οι προτεστάντες) που βρίσκονται σε θέση υποταγής σε μια κυρίαρχη ομάδα οδηγούνται, με τον εκούσιο αποκλεισμό τους από τις θέσεις πολιτικής επίδρασης, με ιδιαίτερη ένταση σε ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων[…]».[11]Αυτό ωστόσο δεν επιβεβαιώνεται σε όλες τις ιστορικές συγκυρίες[12] ούτε και είναι ικανό να εξηγήσει πλήρως το φαινόμενο για αυτό και η συγκεκριμένη ερμηνεία δεν επαρκεί.
Σύμφωνα με τον Βέμπερ, για να προσαρμοσθεί κάποιος σε ένα τρόπο ζωής με τις ιδιότητες του καπιταλισμού, πρέπει από πίσω να υπάρχει η ανάλογη κοσμοθεωρία, μάλιστα ο ίδιος λέει, και έτσι αντιπαρατίθεται και με το έργο του Μαρξ, ότι το πνεύμα αυτό(η κοσμοθεωρία) συχνά προϋπάρχει της καπιταλιστικής ανάπτυξης.[13]
Πού όμως διέφερε η κοσμοθεωρία των καθολικών με αυτή των προτεσταντών;
Μια από της βασικές διαφορές έγκειται στο πως αντιλαμβανόταν τον ενάρετο βίο οι μεν και πως οι δε. Οι καθολικοί ηθικό βίο θεωρούσαν το βίο μακριά από τα εγκόσμια, αυτός ήταν και ο λόγος που τους προσέλκυε ο ασκητισμός, η απομόνωση, η αδιαφορία για τα αγαθά αυτού του κόσμου.[14] Από την άλλη, οι προτεστάντες θεωρούσαν την εργασία και την συμμετοχή στα εγκόσμια ως ένα είδος «σκοπού» δοσμένου από τον θεό, κάτι που συμμεριζόταν και ο Φραγκλίνος, ένας από τους πρωτοπόρους εκφραστές του καπιταλιστικού πνεύματος. Αυτό το ιδεώδες βέβαια δεν το υιοθετούσε μόνο ο Φραγκλίνος αλλά και πολλοί άλλοι, ας μου επιτραπεί ο όρος, αστοί.[15]Έτσι βλέπουμε πως μια θρησκευτική αντίληψη έρχεται σε συμφωνία με μια ιδεολογία που αφορά τον νέο αυτό τύπο σκέψης της καπιταλιστικής οικονομίας, στο λεξιλόγιο του Βέμπερ αυτό θα μπορούσαμε να το αποκαλέσουμε εκλεκτική συγγένεια. Το ότι η εργασία θεωρήθηκε από τους προτεστάντες ως ηθικό καθήκον, βοήθησε τον καπιταλισμό να βρει το πειθαρχημένο εκείνο εργατικό δυναμικό που χρειαζόταν για να αναπτυχθεί.[16]
Φυσικά το «προτεσταντικό δόγμα» σε καμία περίπτωση δεν ταυτιζόταν με το «καπιταλιστικό πνεύμα», ούτε οι μεταρρυθμιστές είχαν σαν στόχο τους την εξέλιξη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής όταν έβαζαν τις θεωρητικές βάσεις για την νέα αυτή αίρεση/θρησκεία, αντίθετα, τα κίνητρα τους ήταν καθαρά θρησκευτικά[17] και αφορούσαν την σωτηρία της ψυχής.[18]
Συγκρίνοντας τον προτεσταντισμό με τις ιδέες που εξέφρασε ο Φραγκλίνος, και που μπορούμε να τις εντάξουμε και αυτές στο «καπιταλιστικό πνεύμα» θα δούμε ότι δεν συμβαδίζουν απόλυτα, απλά συμπίπτουν αρκετές φορές σε «κομβικά» σημεία. Για παράδειγμα η λατρεία προς την απόκτηση και την επανεπένδυση χρήματος, που χαρακτήριζε τους καπιταλιστές, απείχε από το προτεσταντικό ιδεώδες. Για τους προτεστάντες η εργασία αποτελεί ένα προκαθορισμένο έργο ζωής που παραμένει το ίδιο από την αρχή ως το τέλος σαν πεπρωμένο.[19] Αντίθετα, την καπιταλιστική επιχείρηση δεν την χαρακτηρίζει ούτε η στασιμότητα, αφού η συνεχής αναζήτηση κέρδους αναγκάζει θέλοντας και μη, τους επιχειρηματίες να υπερβαίνουν τον εαυτό τους και να εξελίσσουν την επιχειρηματική δράση τους καθώς εκτός από εργατικοί όφειλαν να είναι παράτολμοι και διορατικοί.
Όμως και ο ίδιος ο Φραγκλίνος[20], σε ότι αφορούσε την εγκόσμια ζωή των επιχειρηματιών, εξέφραζε μια ηθικιστική στάση. Συγκεκριμένα αναφερόμενος στους καπιταλιστές επιχειρηματίες λέει «Δεν διαθέτει τίποτε από τον πλούτο του για τον εαυτό του, εκτός από την άλογη αίσθηση ότι εκπληρώνει καλά το «επαγγελματικό του χρέος»»[21]και «Η απόκτηση χρήματος με νόμιμο τρόπο θεωρείται αρετή»[22]
Παρά την απόσταση μεταξύ θεωρίας και πράξης, το σίγουρο είναι ότι ο προτεσταντισμός βοήθησε στο να επαναειδωθεί η εργασία από κάτι μη ηθικό έως και ανήθικη που αντιμετωπιζόταν στα καθολικά κράτη, ως το κύριο συστατικό για να θεωρηθεί ο βίος κάποιου ηθικός.[23] Αυτό κατά τη γνώμη μου βοήθησε τους καπιταλιστές επιχειρηματίες να βρουν το πρόθυμο εργατικό δυναμικό που θα στελέχωνε τις επιχειρήσεις τους, μορφωμένο, με αίσθηση ότι έκανε το καθήκον του και πειθαρχημένο στις απαιτήσεις της εταιρίας. Ακόμα και ένας μη θρήσκος επιχειρηματίας, είχε στην ουσία μόνο να κερδίσει από την περί εργασίας θεώρηση του προτεσταντισμού, αφού η νέα ασκητική για τους πιστούς ήταν πλέον η εργασία στην θέση της αποχής. Σίγουρα ακόμα και το γεγονός ότι ο προτεσταντισμός αντιμετώπιζε το επάγγελμα ως κάτι στάσιμο, βόλευε τους επιχειρηματίες, αφού έτσι και αλλιώς δεν ήταν ανάγκη όλοι τους οι εργάτες να επιδιώκουν να κάνουν επαγγελματική καριέρα. Όμως για όποιον ήθελε να κάνει καριέρα, μέσα στα πλαίσια της καπιταλιστικής επιχείρησης, του διδόταν και αυτή η ευκαιρία αρκεί να μπορούσε να προσφέρει κάτι παραπάνω.
Ο προτεσταντισμός, παρά του ότι περιείχε αρκετά συντηρητικά στοιχεία, βοήθησε με τον τρόπο του στο σπάσιμο της παραδοσιοκρατίας. Με το να καλλιεργηθεί η ιδέα ότι η συστηματική εργασία ήταν κάτι ηθικό τροφοδότησε σε πρώτη φάση τις νέες καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής με εργατικό δυναμικό όπως είπαμε και παραπάνω. Όταν ο καπιταλισμός άρχισε να γίνεται κραταιό οικονομικό σύστημα, μπορούσε να ασκήσει τις αντίστοιχες πιέσεις με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο στους εργαζόμενους, ώστε να αναγκαστούν να ξεπεράσουν την προτεσταντική αντίληψη ότι οι πιστοί πρέπει να εργάζονται μόνο μέχρι να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες.[24] Στο δεύτερο κεφάλαιο της Π.Η ο Βέμπερ  αναφέρεται εκτενώς σε αυτήν την τάση (της μη εργασίας πάνω από τις βασικές ανάγκες) και περιγράφει κάποιες απόπειρες να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Σήμερα ξέρουμε ότι υπάρχουν δυο τρόποι για να κάνεις κάποιον να δουλέψει παραπάνω, είτε αυξάνεις τις ανάγκες/επιθυμίες του(κάτι που πρέπει να γίνει για να υπάρχει όσο το δυνατόν λιγότερο πλεόνασμα παραγωγής όταν αυτή αυξάνεται), είτε ελέγχοντας τον μισθό του.[25] 
Ακόμα κάτι στο οποίο αξίζει να αναφερθούμε, είναι το γεγονός ότι το καπιταλιστικό πνεύμα εξυπηρέτησε πρακτικές και υπάρχουσες ανάγκες που εμφανίστηκαν κατά την ανάπτυξη του καπιταλισμού. Για παράδειγμα τα χαρακτηριστικά που έπρεπε να διαθέτει ο νέος επιχειρηματίας, και τα οποία εκφράστηκαν από τον Φραγκλίνο σαν ηθική στάση ζωής(τιμιότητα, εξυπνάδα, διορατικότητα, εργατικότητα, ικανότητα οργάνωσης κ.α), ήταν απαραίτητο να υιοθετηθούν, αν οι νέοι επιχειρηματίες ήθελαν να ενδυναμώσουν την θέση τους και να ξεπεράσουν τα εμπόδια που του έθεταν οι οπαδοί των παραδοσιακών σχέσεων παραγωγής. Θα μπορούσαμε δηλαδή να πούμε ότι το καπιταλιστικό αυτό πνεύμα αναπτύχθηκε διαλεκτικά και παράλληλα με την όποια πρόοδο σημειώθηκε στις σχέσεις εμπορίου και παραγωγής και ότι ο νέος «ηθικός χάρτης» που προέκυψε αποτελούσε ένα είδος εμπειρικού μπούσουλα για τους νέους επίδοξους επιχειρηματίες.

Συμπεράσματα


Συμπεραίνουμε ότι ο δυτικός καπιταλισμός κατάφερε να αναπτυχθεί έτσι όπως αναπτύχθηκε στον δυτικό κόσμο, μέσα από μια διαδικασία εξορθολογισμού του τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος αντιμετώπιζε τον κόσμο και την κοινωνία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξει, βασισμένη στην λογική, μια ανάπτυξη πολλών επιμέρους κλάδων(επιστήμη/τεχνολογία, γραφειοκρατία, τέχνες, δίκαιο), που δημιούργησαν τις υποδομές προκειμένου να εξελιχθεί σταδιακά η οικονομία της δυτικής Ευρώπης από εμπορική και φεουδαρχική, σε καπιταλιστική.
Την έκφραση του ο καπιταλισμός την βρήκε μέσα από την καπιταλιστική επιχείρηση, ένα σύνολο δηλαδή λειτουργιών, που αποσκοπούσαν στο νόμιμο κέρδος μέσα από ορθολογικές διαδικασίες(ας έχουμε υπόψη μας και την παραπομπή αρ. 5). Η καπιταλιστική επιχείρηση ήταν μπορεί να πει κανείς ο «τόπος» που μπορούσαν να βρουν εφαρμογή όλες αυτές οι εξελίξεις που αναφέραμε παραπάνω αλλά και να προκύψουν νέες μέσα από την επιχειρηματικότητα, τον ανταγωνισμό και την καινοτομία.
Όμως γύρω από τον καπιταλισμό αναπτύχθηκε μια ολόκληρη ιδεολογία που εκθείαζε την εργασία, την κερδοφορία, την τιμιότητα στις συναλλαγές, τον ορθό λόγο, υφαίνοντας έτσι ένα είδος «ηθικού κανόνα» που αφορούσε τον επιχειρηματία καπιταλιστή, την συμπεριφορά του, την επιχείρηση του και τον περίγυρο του. Ο προτεσταντικός κόσμος, έναντι άλλων θρησκευτικών δογμάτων, ασπάστηκε με μεγαλύτερη ευκολία αυτές τις ιδέες, αφού υπήρχε μία ταύτιση μεταξύ του καπιταλιστικού πνεύματος και της προτεσταντικής ηθικής. Σημαντικότερο ίσως σημείο ταύτισης μπορεί να θεωρηθεί η αντίληψη ότι η εργασία αποτελούσε για τους πιστούς ένα είδος ιερού καθήκοντος.
Φυσικά δεν δημιούργησε η μεταρρύθμιση τον καπιταλισμό, ούτε και το αντίστροφο, όμως μπορεί να πει κανείς ότι στην «σούπα» των κοινωνικών εξελίξεων σταδιακά αυτοί οι λαοί, και επωφελούμενοι από την συμβολή διαφόρων παραγόντων(όπως ο προτεσταντισμός ή ο εξορθολογισμός), οδηγήθηκαν διαλεκτικά και με την σταδιακή αλλαγή των δομών, σε ένα νέο και ανώτερο οικονομικό-πολιτικό-κοινωνικό επίπεδο.   


Βιβλιογραφία
-        Μαξ Βέμπερ, Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού, Αθήνα, 2006
-        Σ. Κονιόρδος, Ειδικά θέματα Ευρωπαικού πολιτισμού, Τόμος Α, Η θέση του Βέμπερ για την προτεσταντική ηθική της εργασίας, Πάτρα, 2002


[1] Στο εξής ΠΗ
[2] Μαξ Βέμπερ, Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού, Αθήνα, 2006, σελ. 12
[3] Βέμπερ, ο.π, σελ. 12
[4] Βέμπερ, ο.π, σελ. 15,20
[5] Στην πραγματικότητα ακόμα και σήμερα,  η συσσώρευση πλούτου, είναι στενά συνδεδεμένη με την άσκηση βίας, σωματικής και ψυχολογικής, καθώς το σύστημα βασίζεται και βασιζόταν σε σχέσεις εξάρτησης και εκμετάλλευσης τις οποίες τα υπό εκμετάλλευση υποκείμενα δεν είναι εύκολο να τις παραβιάσουν/αποφύγουν. Επειδή και ο Βέμπερ το γνώριζε αυτό, αυτός είναι ο λόγος που στο έργο του μιλάει για την «τυπικά» ελεύθερη εργασία και όχι την ουσιαστικά ελεύθερη εργασία.
[6] Στην έννοια της παραδοσιοκρατίας θα αναφερθώ εκτενέστερα παρακάτω.
[7] Βέμπερ, ο.π, σελ. 19
[8] Σ. Κονιόρδος, Ειδικά θέματα Ευρωπαικού πολιτισμού, Τόμος Α, Η θέση του Βέμπερ για την προτεσταντική ηθική της εργασίας, Πάτρα, 2002, σελ. 26-27
[9] Βέμπερ, ο.π, σελ. 31
[10] Βέμπερ, ο.π, σελ. 34
[11] Βέμπερ, ο.π, σελ. 34-35
[12] Αφού οι καθολικοί για παράδειγμα ακόμα και όπου ήταν μειονότητες δεν ασχολούταν ιδιαίτερα με οικονομικές δραστηριότητες.
[13] Βέμπερ, ο.π, σελ. 48
[14]Βέμπερ, ο.π, σελ. 35-36
[15] Κονιόρδος, ο.π, σελ. 57-58
[16] Βέμπερ, ο.π, σελ. 50
[17] Αν και ο Βέμπερ το υποστήριζε αυτό, εγώ προσωπικά δυσκολεύομαι να δεχθώ ότι τα κίνητρα του Λούθηρου και των υπολοίπων μεταρρυθμιστών ήταν αποκλειστικά θρησκευτικά και αφορούσαν μόνο ζητήματα πίστεως.
[18] Βέμπερ, ο.π, σελ. 78
[19] Βέμπερ, ο.π, σελ. 69,70,75
[20] Μια πολύ διαφωτιστική σύνοψη/παράθεση των ιδεών του Φραγκλίνου για την εργασία, το χρήμα και την κερδοφορία, που λόγω έλλειψης χώρου δεν μπορώ να την παραθέσω εδώ, υπάρχει στις σελίδες 42 – 44 της Π.Η
[21] Βέμπερ, ο.π, σελ. 63
[22] Βέμπερ, ο.π, σελ. 47
[23] Βέμπερ, ο.π, σελ. 65
[24] Εξού και το τυπικά και όχι ουσιαστικά ελεύθερη εργασία, αφού στον καπιταλισμό αυτός που έχει το πάνω χέρι(ο εργοδότης), μπορεί να ασκήσει τις ανάλογες πιέσεις στους εργαζόμενους, όντας αυτοί «εξαρτημένοι» από τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, που του δίνουν τη δύναμη να τους επιβληθεί.
[25] Ανάλογα και με τις ανοχές της αγοράς ή τις αντικειμενικές συνθήκες. Βέβαια σε περιόδους κρίσεων για μια πλειάδα λόγων(συγκράτηση ποσοστών κέρδους, υψηλή ανεργία, έλλειψη ζήτησης κ.α.), και όχι τόσο ως κίνητρο για παραπάνω εργασία, οι μισθοί(ή η αξία αυτών) μπορεί να μειωθούν ραγδαία.

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος(Poexania)

16 σχόλια:

  1. Πολύ καλό..Έχω κάποιες ενστάσεις..

    Νομίζω π.χ. ότι είναι εξίσου σημαντικό το πως αποδομεί τα ταξικά χαρακτηριστικά της εργασίας μετατρέποντας τους προσδιορισμούς της σε προσώπική υπόθεση...όπως πχ έκανε ο προτεσταντισμός με το θέμα της πίστης και την ελευθερία..

    αλλά κυλάει πολύ ωραία.

    Τί βαθμό πήρες (στο περίπου)..?

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ακομα δεν πηρα βαθμο, προχθες την εστειλα:)

    κοιτα δεν μπορουσα να γραψω οτι εγω ήθελα,δεν μπορούσα δηλαδη να το παρακανω με την κριτικη πανω στον Βεμπερ γιατι δεν ήταν αυτο το θέμα. Επισης το όριο λεξεων ειναι 2200 οποτε καταλαβαινεις πως πολλά ήθελα να γράψω αλλά δεν χωράγανε, αυτος ειναι και ο κύριος λογος που την ανηρτησα, για να βρεθει χωρος για κριτική και κουβέντα.

    Ευχαριστω για τα καλά σου λογια, πολλές ειναι οι "τρυπες" της θεώρησης του Βέμπερ και ιδιαίτερα της κριτικής του πάνω στον Μαρξ, θα σχολιάσω αργότερα με ενα δυο πραγματα που θελω να συμπληρωσω, κυρίως κριτική.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ενδιαφερον. Εχω το βιβλιο, καποια στιγμη πρεπει να το διαβασω (και μαλλον θα καταλαβω καλυτερα και την εργασια σου)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Μανυ θελεις εμμεσως πλην σαφως να μου πεις οτι η εργασια μου ειναι ακαταλαβιστικη ε;
    :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Πολύ καλή ανάρτηση.
    Η σχέση του προτεσταντισμού σαν θρησκευτικής έκφρασης του αναδυόμενου καπιταλισμου, είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Το βιβλίο του Βέμπερ είχε πέσει πριν λίγα χρόνια στα χέρια μου, αλλά δεν είχα προλάβει να το μελετήσω. (την είχα βγάλει με "πασαλείματα" που λέγανε και στο σχολείο... :) )

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Νοt bad, not bad, poe, για...2200 λεξεις, (δε θελουν να σας ..κουραζουν φαινεται!:), αλλα περιμενουμε να δουμε και τον ...βαθμο! :))

    Ο Βέμπερ που δεν καλοβλεπε τις μαρξιστικές ιδέες της εποχης του για τις αλλαγες της κοινωνίας ειχε και το παρατσουκλι «ο αστός Μαρξ», απ ο τι διαβασα. Με τις αναλυσεις του, ομως, εδειξε και τι ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ο καπιταλισμος, διαλυοντας τις αυταπατες πολλων, τοτε, σχετικα με το συστημα και ηταν διαφορετικος στο οτι συνέλαβε τον καπιταλισμο οχι μονο σαν συσσώρευση κεφαλαίων, αλλά και ελεύθερη εργασία, γραφειοκρατικοποιηση της εξουσίας, διαλυση των αξιών, σαν απρόσωπες κοινωνικες σχέσεις και σαν «οικονομική ηθική». Γι αυτον, ο καπιταλισμος ηταν μια θεώρηση του τρόπου λειτουργίας της οικονομίας και της κοινωνίας και πιστευε οτι o Χριστιανισμoς είναι τελικα ατομικισμός, σύνδεοντας ετσι τον τον Καπιταλισμο με τον δυτικό τρόπο ζωής.Παντως ειναι αληθεια οτι μεχρι και σημερα σε πολλες Δυτικες χωρες ισχυει οτι οι ανθρωποι ειναι απολυτα ταυτισμενοι με την εργασια τους και σχεδον δεν ''υφιστανται'' σαν προσωπικοτητες, χωρις αυτην, κατι που το βλεπει κανεις σε καθε ευκαιρια και εδω. Αλλοιμονο απ οσους ειναι ανεργοι στη ..Σουηδια, μια κατ εξοχην προτεσταντικη χωρα που η δουλεια εχει σχεδον...θεοποιηθει και συχνα μονοπωλει το ενδιαφερον στις συζητησεις πολλων.

    Καπου διαβασα και ενα ρητο του Βεμπερ που βρισκω πολυ επικαιρο στις μερες μας:

    «Πνευματικοί άνθρωποι δίχως κρίση, ηδονιστές χωρίς καρδιά: αυτά τα μηδενικά νομίζουν ότι είναι η πεμπτουσία της επιστήμης».

    Μας θυμιζει τιποτα; :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Ευχαριστώ σε τρας, διαβασε το αξιζει, ενα τοσο δα βιβλιο ειναι ετσι και αλλιως.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Ελβα παιδί μου, θα επρεπε να ξερεις οτι το οριο των λεξεων δεν μπαινει για να μας διευκολύνει αλλα για να μας δυσκολέψει. Οταν πρεπει για κατι το οποιο μπορεις αν θες να γραψεις 10.000 λεξεις αναλυση και σχολιασμό, να διαλέξεις αυτα που θα χωρέσουν σε 2.200, αυτο σε ζορίζει πολύ. Βεβαια σε αναγκαζει και να μην βγεις εκτος θεματος, γιατι αμα αρχιζα να σχολιαζω και να κριτικάρω εκτενως τις ιδέες του Βεμπερ θα είχα ξεφυγει τελείως.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Κοιταχτε τωρα οσον αφορα τον Βεμπερ, στην θεωρία του υπάρχουν πολλά κενά. Για παράδειγμα στο βιβλιο το συγκεκριμένο δεν είδα πουθενα να λεει οτι ακριβως επειδη τα πράγματα αρχισαν να αλλαζουν, για αυτο βρηκε προσφορο εδαφος ο προτεσταντισμος. Δηλαδή σαν να ξεκινησε ο προτεσταντισμος μονο απο της "ιδεες" ενος ιερέα και όσων τον ακολούθησαν, απουσιάζει δηλαδή η έρευνα των αντικειμενικών συνθηκων, που οπωσδήποτε χρειάζεται.

    Βεβαια ο Βεμπερ ειχε επιγνωση αυτου, για αυτο και δεν θεωρούσε οτι ειχε εξηγήσει πληρως τα πράγματα, όπως ο Μαρξ(που τον αμφισβητούσε γιατι δεν πίστευε στο ερμηνευτικό του σχήμα το θεωρούσε μονομερες) αλλά ότι εξηγούσε κάθε φορά κάτι συγκεκριμένο.

    Φυσικά στην κοινωνιολογία δεν μπορείς να αγνοήσεις το νήμα των εξελίξεων έτσι εύκολα, αρχίζοντας την ανάλυση απο όπου εσυ νομίζεις και συμπεριλαμβάνοντας στην μελέτη σου μόνο συγκεκριμένα πράγματα, ή μάλλον μπορείς, αλλά για να το κάνεις ακόμα και αυτό πρέπει να έχεις την γενική εικόνα πρώτα συλάβει.
    Κατά τη γνώμη μου σε ότι επιτίθεται ο Βέμπερ στον Μαρξ, δεν μπορεί με τίποτα να προσβάλει την θεωρία του, Καθώς ο δεύτερος δείχνει, ακόμα και στην εποχή του, να έχει μακράν καλύτερη αντίληψη για το τι ειναι και πως δημιουργήθηκε ο καπιταλισμός. Τα αντεπιχειρήματα του Βέμπερ, και τα παραδείγματα του, είναι κάπως αποκομμένα απο την "αλήθεια", σαν να εξετάζει 1-1 τα στοιχεία του "εγκλήματος" μην μπορώντας να τα συνδέσει μεταξύ τους(Αυτην την εντύπωση μου δίνει εμένα)και συχνά μοιάζει να αγνοεί τις "σχέσεις" μεταξύ των πραγμάτων και την διαλεκτική.
    Με λίγα λόγια, ο Βεμπερ, θελοντας να αποφύγει να εντάξει τα πράγματα στο σύστημα ιδεών του του, όπως κάνει ο Μάρξ κατά τη γνώμη του(που τα ανάγει ολα στην οικονομια και τις σχέσεις παραγωγής)αποφεύγει τις "δεσμέυσεις" και προσπαθει να ξεφύγει αναλύοντας σαν να φοβάται την σύνθεση. Μεσα ομως απο τις αναλύσεις του βλέπουμε ενα είδος μεροληψίας και ιδεοληψίας, αφού πιθανόν δεν μπορεί να ξεφύγει απο τις καταβολές του και να ξεπεράσει την αστική κουλτούρα της εποχης του, τουλαχιστον όχι σε τέτοιο βαθμό που την ξεπέρασε ο Μάρξ καμπόσα χρόνια πιο πρίν.

    Αυτά για αρχή, ευχαριστώ όσους ήδη εξέφρασαν την γνώμη τους πάνω στο θέμα και περιμένω ανατροφοδότηση απο αυτούς και άλλους

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. οχι ακαταλαβιστικη αλλα συνεπτυγμενη λογω οριου λεξεων : ]]]

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Α, παιδι μου, poe, δε ξερω τι σας λενε εσας εκει, αλλα οι εργασιες που καναμε εμεις (οχι να το παινευτουμε!:) ηταν το λιγοτερο..10 σελιδες, οποτε οι..2200 λεξoυλες ειναι..''χαρας ευαγγελια'', για οσους φοιτητες βαριουνται να γραψουν πολλα!! ;))
    Mη κρινεις εξ ιδιων, που φαινεται οτι... "ξεσκονισες" τον κ. Σ. Κονιόρδο και τον Βεμπερ και ειναι δυσκολο για εμας, που δεν τα εχουμε τοσο προσφατα, να σε βαλουμε στον τοιχο, επειδη οπως λεει κι ο ΤRASH, το πολυ πολυ να εχουμε κανει.."πασαλειματα", διαβαζοντας απο εδω κι εκει,εφ οσον στη φοιτητικη ζωη μας δεν ασχοληθηκαμε και ολοι με τον κ. Μαξ Βεμπερ, αλλα με αλλα ...αστερια! :)

    Παντως, ξερω οτι Μαρξ και Βεμπερ διαφερουν και στο πως προσεγγισαν μεθοδολογικα τα πραγματα! Ο Μαρξ εχει μια πιο ολιστικη θεωρηση σε σχεση με τη πλουραλιστικη θεωρηση του Βεμπερ, που πηρε υπ οψιν της και αλλους παραγοντες, (αυτους που αναφερεις στην εργασια σου).
    Ο Μαρξ, λοιπον, μεσω του ιστορικου υλισμου του, εξηγησε τον τροπο που το οικον. καπιταλιστικο σύστημα αντικατέστησε το φεουδαρχικο, θετωντας την οικονομία σαν βασικο στοιχείο της κοινωνίας και τη παραγωγικη διαδικασία να οργανώνεται με συγκεκριμένο τρόπο οπως και τον καταμερισμο ρολων των εργαζομενων. Εξ αλλου ηταν και ο πρωτος που αναφερθηκε στη σημασια των κοινωνικων τάξεων (καπιταλιστες και εργατες) ενω ο Βεμπερ το αγνοησε (;).

    Ειχα διαβασει επισης οτι ο Giddens (ναι, εχω το βιβλιο του!) θεωρει τον Βεμπερ σαν έναν από τους βαθυτερους σχολιαστές τους Mαρξ, παρά το γεγονός ότι, όπως πιστευει, δεν είχε πρόσβαση σε αρκετα απο τα κειμενα του Μαρξ και πολλοι πιστευουν οτι ότι ο Βεμπερ δεν συγκρούστηκε με το έργο του Μαρξ αλλά με τους ...μαρξιστές της εποχής του! (Δεν ξερω κατα ποσο αληθευει!)
    Οπως λεει ο Giddens, ο Βεμπερ «θεωρούσε θεμελιώδη την συνεισφορά του Mαρξ στην ιστορική και κοινωνιολογική ανάλυση» και εξετασε την θεωρία του ιστορικού υλισμού σε μεγάλο βαθμό, την κριτίκαρε και αντιπαρατέθηκε σε αυτήν τονίζοντας την σημασια του ιδεολογικού παράγοντα χωρίς όμως να απορρίπτει το έργο του Μαρξ..

    Αυτα και καλο ηταν που ..ξεσκονισαμε κι εμεις, με την ευκαιρια, τα βιβλια μας! :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. O Βέμπερ πίστευε ότι με δεδομένο την άνοδο της γραφειοκρατίας οποιαδήποτε προσπάθεια κεντρικού σχεδιασμού θα οδηγούσε σε ολοκληρωτισμό. Υπ’ αυτήν την έννοια ήταν ο ποιο σοβαρός κριτικός του Μαρξ, καθώς και της Οκτωβριανής Επανάστασης. Μιλάμε δηλαδή για την σύγχρονη θεμελίωση της σοσιαλδημοκρατίας με όλες της αντιφάσεις (π.χ. αδυναμίας διαμόρφωσης ενός συνεκτικού πλαισίου μέσα απ’ το οποίο η εμπειρία του ατόμου θα μπορούσε να εναρμονισθεί με την παρέμβαση του κράτους και της κοινωνίας). Αυτό το θέμα κατά τη γνώμη μου το λύνει μόνο ο Μαρξ, αλλά αυτό είναι για άλλη συζήτηση.

    Πάντως, γι’ αυτό συνηθίζω να λέω ότι η κριτική που γίνεται στο ΚΚΕ και την ΕΣΣΔ, από τον σύγχρονο αριστερισμό και τους οπορτουνιστές είναι Βεμπεριανής σύλληψης (π.χ. η κρτική στην Σοβιετική γραφειοκρατία) και είτε το θέλουν είτε δεν το θέλουν εγκολπώνει όλες της αντιφάσεις της φιλελεύθερης σκέψης κυριότερος εκπρόσωπος της οποίας ήταν ο Βέμπερ. Με πιο απλά λόγια (και πονηρά)...η αριστεριστικη κριτική στο ΚΚΕ έχει δεξιές καταβολές ..είτε το θέλουν, είτε δεν το θέλουν.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Καλα γιατι να με βαλετε στον τοιχο; Εκτος και αμα λεω παπαριες:)

    Τον Βεμπερ βαλετε στον τοιχο, εχει δωσει και δικαιωματα ειναι μεγαλη σουπια:)

    Οχι περα απο την πλακα ο Βεμπερ εδωσε μια εξήγηση κατα τη γνώμη μου "απλοική" χωρις αυτο να σημαίνει οτι δεν ειχε αξία το έργο του η οποία αξιζει να διαβαστει για τα επι μερους. Ουτε και ο ιδιος δεν πιστευε οτι εξηγησε τον καπιταλισμο η τις αιτιες που τον δημιουργησαν. Ο Βεμπερ αποσο ξερω ήταν υπερ του να μην γινοντια γενικευσεις και να υπαρχει αναλυτικη προσεγγιση καθε θεματος ξεχωριστα. Αυτο φαίνεται και στην Π.Η ότι προσπαθει να "αμυνθεί" λέγοντας ξανά και ξανά ότι απλα αποτυπώνει καποια πράγματα και δεν εξηγεί πλήρως το φαινόμενο αλλα κάποιες παρατηρήσεις που απλά ρίχνουν φως.

    Και φυσικά βλέπει τα παντα απο την σκοπιά των αστών, έτσι τουλάχιστον εγώ πιστεύω. Επισης διακρίνει την "καπιταλιστική επιχείρηση" αλλά λίγο μιλάει για τις σχέσεις του "καπιταλιστικού συστήματος", δηλαδή τεμαχίζει χωρίς να συνθέτει(αυτο που ειπα και παραπανω ότι παρατήρησα).

    Σιγουρα παντως η οπτική του δεν στερείται σοβαρότητας, και ναι ισχύει αυτο που λες οτι κανει κριτική σε μαρξιστες της εποχης του(που πολοι απο αυτούς παρερμήνευαν και δεν καταννοούσαν καν το εργο του Μαρξ παρά έμεναν στην "σιγουριά των γενικοτήτων" χωρίς να εμβαθύνουν. Όμως έρχεται σε συγκρουση και με τον Μαρξ, χωρις βεβαια να τον απορριπτει, πως θα μπορουσε αλλωστε να απορρίψει εναν τετοιον γιγαντα(κατα πολυ μεγαλύτερο του) και του κανει κριτική σε πολλά και διάφορα, κυρίως όμως στο οτι θεωρεί ο Βεμπερ ότι δεν μπορούμε να διακρίνουμε 1 παράγοντα(δηλαδή τις σχέσεις παραγωγής) και να πούμε ότι με βάσει αυτών ερμηνεύονται ολες οι κοινωνικές αλλαγές(ελα ομως που ο Μαρξ το κανει:).

    Για τον Γκιντενς δεν μπορω να σου πω γιατι δεν εχω ασχοληθεί, ξέρω παντως οτι ο Βεμπερ δημιούργησε σχολή και μετά απο αυτόν πολλοί συνέχισαν να υποστηρίζουν την θεωρία του.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Η Ευρωπαϊκή κρίση, ο πολυ-πολικός κόσμος, η αβέβαιη ηγεμονία
    http://aftercrisisblog.blogspot.com/2013/04/blog-post_23.html

    Το "σιδερένιο κλουβί" του καπιταλισμού (Μάξ Βέμπερ) και ο Τελευταίος άνθρωπος
    http://www.rnbnet.gr/details.php?id=5372

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Κάθε χρήστης μπορεί να σχολιάσει στο γλόμπινγκ αφού επιλέξει διακριτικό ψευδώνυμο για αποφυγή συγχίσεων είτε με λογαριασμό Google είτε με τη χρήση της υπηρεσίας openID είτε με την απλή επιλογή ονόματος χρήστη.
Προσβλητικά ή υβριστικά σχόλια για συντάκτες ή σχολιαστές θα διαγράφονται. Δεν ενθαρρύνεται η χρήση υβριστικών λέξεων ή εκφράσεων.
Ο σχολιασμός γίνεται με το ελληνικό αλφάβητο και με μικρά γράμματα

Οι διαχειριστές έχουν τη δυνατότητα να προβαίνουν σε διαγραφή σχολίων που δημιουργούν σκόπιμη ή μη σύγχιση και απομάκρυνση από το θέμα της ανάρτησης.

LinkWithin

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...