Της αμπελοφιλοσοφίας το κάγκελο, η ουτοπία των μηχανών

Ένας κόσμος ουτοπικός, ή μήπως ενας κόσμος κόλαση;

Ένα από τα ζητήματα που με απασχολούν κατά τις ώρες της εσωτερικής μου αναζήτησης που αποκαλώ «αμπελοφιλοσοφία», είναι το πώς θα ήταν διαμορφωμένη μια κοινωνία αν η κάθε είδους εργασία εκτελούταν από μηχανές και υπολογιστές. Μερικά από τα πιο συχνά ερωτήματα που τριγυρνάνε στο μυαλό μου σχετίζονται με το είδους του πολιτικού-κοινωνικού και οικονομικού συστήματος που θα επικρατεί σε μια τέτοια κοινωνία, ερωτήματα όπως, «θα υπάρχει ατομική ιδιοκτησία σε μια τέτοιου είδους κοινωνία, και αν ναι θα έχει νόημα;».

Σήμερα για παράδειγμα, η ατομική ιδιοκτησία και η εκμετάλλευση της εργασίας, οδηγεί στην απόσπαση της υπεραξίας, και κατ επέκταση στην κερδοφορία του ιδιοκτήτη των μέσων παραγωγής. Όταν όμως η εργασία είναι δωρεάν και κανείς δε θα χρειάζεται να δουλεύει, τι νόημα θα έχει η ατομική ιδιοκτησία; Ας πούμε ότι υπάρχει η ατομική ιδιοκτησία και κάποιοι κατέχουν τα μέσα παραγωγής, τι θα τα κάνουν όταν δεν θα μπορούν να κερδίσουν από αυτά; Εφόσον κανείς δεν θα εργάζεται, δεν θα ζει παίρνοντας την αμοιβή για τους καρπούς της εργασίας του, άρα, και εφόσον υποθέτουμε ότι θα έχει φτάσει αυτή η κοινωνία σε μια ισορροπία, κανείς δεν θα έχει νόημα να πουλάει σε κανέναν τίποτα, και έτσι η ύπαρξη του χρήματος και του εμπορίου για κερδοφορία δεν θα έχει κανένα απολύτως νόημα.

Θα πει βέβαια κανείς, ότι στην περίπτωση που υπάρχει ατομική ιδιοκτησία, είναι δυνατόν τα χρήματα να χρησιμεύουν ως μέσον για ανταλλαγές. Πχ εκείνος που θα έχει ένα μηχάνημα που θα φτιάζει παντελόνια, θα ανταλλάζει τα παντελόνια του με εκείνον που θα έχει ένα μηχάνημα το οποίο θα φτιάζει αυτοκίνητα. Άρα λοιπόν υπό αυτήν την έννοια έχει νόημα η ύπαρξη ατομικής ιδιοκτησίας, αφού όσο περισσότερα μηχανήματα κατέχει κανείς, τόσο περισσότερα πράγματα θα μπορεί να ανταλλάξει με άλλους. Μια τέτοια κοινωνία λοιπόν θα είναι μια κοινωνία χωρίς προλετάριους, αλλά όχι όμως χωρίς μεγαλύτερους και μικρότερους ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής.

Στην αρχαία Αθήνα για παράδειγμα, όπου οι δούλοι έκαναν όλη τη σκληρή δουλειά, δεν υπήρχε κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Βέβαια εκεί, ακόμα και οι «ελεύθεροι πολίτες» δεν είχαν ξεφορτωθεί στο 100/100 την χειρωνακτική εργασία, αφού έπρεπε να πολεμήσουν, να δουλέψουν ως τεχνίτες σε εργαστήρια, να διεξάγουν εμπόριο κλπ.

Ας πάμε πίσω όμως στην αρχική μας υπόθεση και ας προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα, «θα φτάσει μια τέτοιου είδους, αυτοματοποιημένη κοινωνία, στον κομμουνισμό;». Κατά τη γνώμη μου ναι, και πολύ γρήγορα μάλιστα, εφόσον η τεχνολογική εξέλιξη θα έχει ως αποτέλεσμα τον συνεχή εκσυγχρονισμό και συντονισμό της παραγωγής, θα καταστεί σαφές, ότι ένας κεντρικός σχεδιασμός της παραγωγής θα έχει τα βέλτιστα αποτελέσματα. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο όμως δεν θα αντιδράσουν εκείνοι που έχουν στα χέρια τους τη μεγάλη μερίδα των μέσων αυτών; Φαντάζομαι θα αντιδράσουν, όμως τι επιχειρήματα θα αντιπαραβάλουν σε όσους θέλουν το αντίθετο, με ποιο τρόπο θα δικαιολογήσουν την ανάγκη της ατομικής ιδιοκτησίας, όταν θα είναι σαφές ότι η δική τους συμβολή στην διαδικασία παραγωγής είναι μηδενική αφού όλα γίνονται αυτόματα; Σήμερα για παράδειγμα, οι καπιταλιστές αμύνονται ιδεολογικά, λέγοντας ότι η συμβολή τους είναι πολύτιμη αφού καθορίζουν την παραγωγή και με δική τους πρωτοβουλία και σχεδιασμό εξελίσσονται τα μέσα αυτής και κατ επέκταση η κοινωνία[1]. 

Φυσικά η αρχική μου υπόθεση, είναι τελείως...υποθετική και μπάζει από παντού, καθώς δεν ξέρει κανείς αν μια τέτοια κοινωνία μπορεί εκ των πραγμάτων να υπάρξει καθολικά. Για να υπάρξει καθολικά, πρέπει τα μηχανήματα να εξελίσσονται, να επισκευάζονται, να αναπαράγονται, να «αποφασίζουν», χωρίς την μεσολάβηση ενός εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, διότι αν χρειάζεται ανθρώπινο δυναμικό, τότε δεν έχουμε εξαφάνιση της ανθρώπινης εργασίας. Από την άλλη, σε ένα τέτοιο κόσμο, όπου τα μηχανήματα θα είναι «αυτάρκη» και τόσο εξελιγμένα, πόσος καιρός θα περάσει μέχρι να γίνει του terminator το κάγκελο, δηλαδή να σταματήσουν να υπηρετούν τον άνθρωπο.

Εμείς είμαστε το μέλλον...

Αν τώρα μιλήσουμε για μια σε μεγάλο βαθμό, άλλα όχι εντελώς αυτοματοποιημένη κοινωνία, που θα υπάρχει εργασία, άλλα που όλες οι βαριές δουλείες θα γίνονται από μηχανές, και οι άνθρωποι θα αναλαμβάνουν τις πιο «πνευματικές» εργασίες, όπως θα είναι ο σχεδιασμός και η επισκευή των μηχανών, ο σχεδιασμός της παραγωγής και η επίβλεψη της, τότε κατά τη γνώμη μου θα συμβαίνει το εξής.

Εκτός και αν έχουμε για κάποιο λόγο μείωση πληθυσμού, σε μια τέτοια κοινωνία, οι άνθρωποι θα χρειάζεται να εργάζονται πολύ λίγο, αφού την πολύ και σκληρή δουλειά θα την κάνουν οι μηχανές. Έτσι θα έχουμε μια «πολιτεία» στην οποία κατά τα πρότυπα της αρχαίας Αθήνας, θα υπάρχει μεγάλη άνθιση των τεχνών, των γραμμάτων και των επιστημών, αφού οι άνθρωποι θα έχουν άπλετο χρόνο για να καλλιεργήσουν αυτά τους τα «ταλέντα». Βέβαια κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητο, μιας και όπως γνωρίζουμε για τον αρχαίο κόσμο, και στην Σπάρτη υπήρχαν οι είλωτες, όμως τους σπαρτιάτες δεν τους απασχολούσε σε τόσο μεγάλο βαθμό η λογοτεχνία και η φιλοσοφία, όσο τους απασχολούσε η τέχνη του πολέμου.

Η βασική διαφορά/ασάφεια όμως του αρχαίου κόσμου με τον κόσμο του μέλλοντος που εξετάζουμε εδώ πέρα, είναι ότι στον αρχαίο κόσμο δεν υπήρχε ομοιομορφία, οι διάφορες ελληνικές πόλεις κράτη δεν είχαν το ίδιο επίπεδο εξέλιξης, δεν είχαν τους ίδιους εχθρούς, άρα πολλά πράγματα καθοριζόταν από τους γείτονες τους και τις μεταξύ τους σχέσεις. Στην δική μου υπόθεση δεν αναφερθήκαμε στο αν θα υπάρχουν έθνη-κράτη και ποιες σχέσεις θα έχουν αυτά μεταξύ τους. Διότι όσο υπάρχουν έθνη-κράτη, ο πόλεμος είναι πάντα ένα ισχυρό ενδεχόμενο, άρα υπάρχει και η ανάγκη στρατού. Και μετά πάμε σε χιλιάδες άλλες υποθέσεις οπότε ξεφεύγουμε από τα επιτρεπτά όρια ενός άρθρου σε blog. Υποθέσεις όπως το αν θα συμμετέχουν άνθρωποι στον πόλεμο ή αν αυτός θα διεξάγεται μεταξύ ρομπότ, αν τα ρομπότ που κερδίζουν θα αντιμετωπίζουν αντιστάσεις, και τι είδους, από τους εναπομείναντες ανθρώπους κλπ…

Βέβαια άμα το καλοσκεφτεί κανείς, μια εντελώς αυτοματοποιημένη κοινωνία, χωρίς την συμβολή του ανθρώπου στην παραγωγή, ίσως και να είναι αδύνατον και εκ των πραγμάτων να υπάρξει. Γιατί αυτό; Επειδή είναι μάλλον αδύνατον, να μπορεί ο άνθρωπος, ως όν να κάτσει στα αυγά του και να τα βρίσκει όλα έτοιμα. Τι θέλω να πω, ότι όσο εξελιγμένα και αν είναι τα μέσα παραγωγής, θα είναι για τον άνθρωπο πάντα μέσα, για να πετύχει άλλους σκοπούς, άρα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θα πρέπει να τα ελέγχει και να τα μεταχειρίζεται. Ο άνθρωπος δεν θα μπορεί να αντέξει μια κοινωνία που θα αποφασίζουν για τα πάντα οι μηχανές, ακόμα και αν αυτές παίρνουν καλύτερες αποφάσεις για τον ίδιο, πολύ απλά επειδή μετά οι μηχανές, ακόμα και αν δεν στραφούν με την βία εναντίον του, θα τον έχουν κερδίσει. Θα τον έχουν καταστήσει απολύτως άχρηστο για τον εαυτό του και για το είδος του(διότι για την υπόλοιπη ζωή όπως αυτή έχει διαμορφωθεί στον πλανήτη Γη, δεν είμαστε απλά άχρηστοι, αλλά και εξόχως βλαβεροί).

 Μια κοινωνία που δεν θα υπάρχει νόημα στο να ελέγχει ο άνθρωπος τα μέσα παραγωγής, είναι μια κοινωνία που θα καταλήξει, κατά τη γνώμη μου στον εκφυλισμό του ανθρώπου(δείτε και το wall-e όσοι δεν το έχετε δει). Είναι μια κοινωνία που θα εκφυλιστεί και  ίδια σε μια ανούσια πρόοδο, χωρίς ψυχή, αφού τα ζωντανά υποκείμενα δεν θα είναι οι ίδιοι φορείς εξέλιξης, άλλα εξαρτημένα άβουλα όντα. Θεωρώ δε, ότι ακόμα και αν τεχνολογικώς γίνει κάποτε εφικτή, μια τέτοιου είδους κοινωνία ο άνθρωπος δεν θα την αφήσει να υπάρξει γιατί στην ουσία είναι σαν να δημιουργεί στον υλικό κόσμο, τον θεό εκείνο που στον ιδεαλιστικό του κόσμο πασχίζει να αποβάλει. Αν δηλαδή η «πνευματική» του «εξάρτηση» από μια ανώτερη δύναμη, μετατραπεί σε υλική εξάρτηση από μια ανώτερη δύναμη, η οποία μάλιστα δεν θα προϋπάρχει αυτού(φυσικοί νόμοι)[2], αλλά θα την δημιουργήσει ο ίδιος, τότε η ύπαρξη του θα γίνει ακόμα περισσότερο μάταια. Διότι τι θα εκπροσωπεί ο θνητός άνθρωπος αν δεν είναι πια φορέας της εξέλιξης μιας «συνέχειας» που ονομάζεται ανθρώπινη κοινωνία; Θα εκπροσωπεί το τίποτα και η ύπαρξη του θα είναι εντελώς «ενδεχόμενη», «α-νόητη» και «μάταια».

Καθίστε στις αναπαυτικές σας πολυθρόνες και περιμένετε την ζωή σας να τελειώσει, όσο εμείς οι μηχανές θα σκεφτόμαστε και θα ενεργούμε πριν απο εσάς για εσάς.

 

Για να λέμε και του στραβού το δίκιο όμως, πόση διαφορά έχει ένας τέτοιος αυτοματοποιημένος κόσμος, όπου τα μηχανήματα θα παίρνουν τις αποφάσεις πριν από εμάς για εμάς, από έναν κόσμο που και από τις βαριές δουλείες δεν έχουμε απαλλαγεί, και σαν να μην έφτανε αυτό η συντριπτική πλειοψηφία από εμάς, ούτε συνείδηση και σίγουρα ούτε έλεγχο του ρόλου και των λειτουργιών μας στην κοινωνία έχουμε;

Όπως και να έχει σταματάω εδώ, όχι πως δεν θα μπορούσα να προεκτείνω «αέναα» τον συγκεκριμένο συλλογισμό, αλλά από ένα σημείο και πέρα καταντάει αηδία και το πολύ κύριε ελέησον και ο παπάς το βαριέται.

Αντίθετα δεν θα ήταν καθόλου βαρετό να καταθέσετε με σχόλια τις δικές σας απόψεις πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα, κάτι το οποίο θα το ήθελα πολύ μιας και μου αρέσουν οι αμπελοφιλοσοφικές συζητήσεις πολύ περισσότερο από τους αμπελοφιλοσοφικούς μονολόγους.

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος(Poexania)

---

[1] Βέβαια για εμάς τους κομμουνιστές ο καπιταλισμός ότι είχε να δώσει το έδωσε και είναι καιρός να περάσουμε σε επόμενο στάδιο αν θέλουμε να έχουμε πραγματική κοινωνική εξέλιξη.

[2] Από τους φυσικούς νόμους ναι μεν εξαρτιόμαστε, αλλά σε έναν βαθμό τους κατανοούμε και τους χρησιμοποιούμε με τέτοιο τρόπο που να μας ωφελούν, υπό την έννοια αυτή, τους μετατρέπουμε σε εργαλεία μας.