Η υπαγωγή της βυζαντινής οικονομίας στις επεκτατικές βλέψεις των ανεξάρτητων ιταλικών πόλεων και οι συνέπειες αυτής.

Μπήκαν στην Πόλη οι οχτροί

Στα τέλη του 11^ου αιώνα η Βυζαντινή αυτοκρατορία βρισκόταν σε μεγάλη κρίση, τόσο από εξωτερικούς όσο και από εσωτερικούς παράγοντες. Η κεντρική εξουσία, η οποία πάντα αποτελούσε την βάση της αυτοκρατορίας κατέρρεε, ο στρατός είχε αποδυναμωθεί και είχε γίνει κυρίως μισθοφορικός(κάτι που είχε δυσάρεστες επιπτώσεις στα οικονομικά), ενώ συνεχείς επιδρομές απειλούσαν τα σύνορα της αυτοκρατορίας. Σε αυτές τις συνθήκες ανέλαβε ο Αλέξιος ‘Α Κομνηνός(κυβέρνησε από το 1081-1118) να σταματήσει την επερχόμενη κατάρρευση, πράγμα ιδιαίτερα δύσκολο, με μοιραία όπως αποδείχθηκε αποτελέσματα.[1]
Σε μια προσπάθεια απελευθέρωσης του Δυρράχιου(1081) από τους Νορμανδούς, ο στρατός του Αλέξιου νικήθηκε και έτσι αυτός αναγκάστηκε να ζητήσει την βοήθεια των Βενετών, οι οποίοι είχαν απίστευτα ισχυρό στόλο. Με την βοήθεια τον Βενετών οι Νορμανδοί ηττήθηκαν, αλλά όχι χωρίς αντάλλαγμα. Ο Αλέξιος παραχωρεί στους Βενετούς εξαιρετικά εμπορικά προνόμια[2] σε  ολόκληρη την επικράτεια, υποσκελίζοντας έτσι τους βυζαντινούς εμπόρους, τους οποίους ο ίδιος δεν είχε και σε μεγάλη εκτίμηση. Η κίνηση αυτή του Αλέξιου αποτελεί την απαρχή της βενετικής κυριαρχίας στην Ανατολική Μεσόγειο και την αρχή της οικονομικής υποτέλειας της αυτοκρατορίας. Από εκείνη τη στιγμή και πέρα το εμπόριο και η οικονομία του Βυζαντίου ακολουθούν μια συνεχή καθοδική πορεία.[3]

Πρώτα οι Κομνηνοί, και εν συνεχεία οι Άγγελοι, συνεχίζουν την κούρσα παραχώρησης προνομίων στις ανεξάρτητες πόλεις της Ιταλίας καθώς στην λίστα των ευεργετημένων προστέθηκαν οι Πίζα και η Γένοβα με αποτέλεσμα να γίνει το Βυζάντιο το κέντρο του ανταγωνισμού ανάμεσα στις ανεπτυγμένες εμπορικά ιταλικές πόλεις.[4]
Καθώς λιγόστευαν οι πόροι για το Βυζάντιο, και για να μπορεί να συντηρηθεί μισθοφορικός στρατός δεν υπήρχε άλλη «λύση» πέρα από την  αύξηση της φορολογίας. Αυτό ήταν κάτι που επιβάρυνε περεταίρω τα πιο αδύναμα λαϊκά στρώματα, όπως επίσης τους εμπόρους και τους βιοτέχνες(τους ντόπιους).[5] Η ιδιοκτησία γης είχε περάσει στα χέρια λίγων, οι οποίοι μπορούσαν να αντισταθούν και να προσβάλουν έτσι την ισχύ και τις απαιτήσεις της κεντρικής εξουσίας.[6] Το χρυσό νόμισμα υποτιμήθηκε και νοθεύθηκε, ενώ ο Αλέξιος Ά δεν δίστασε να δημεύσει χρυσά και ασημένια εκκλησιαστικά σκεύη(η περιουσία της βυζαντινής εκκλησίας αποτελούσε άβατο) στην προσπάθεια του να αντισταθεί στην διάλυση. Οι φόροι αρχικά εισπράττονταν με βάση το παλιό ανόθευτο νόμισμα, κάτι που προκαλούσε μεγάλη δυσαρέσκεια, ενώ ακόμα και όταν η υποτίμηση αναγνωρίστηκε επίσημα από το κράτος, οι φόροι συνέχισαν να αυξάνουν και οι συνθήκες ζωής να χειροτερεύουν δραματικά.[7]
Η διάλυση της οικονομικής βάσης συνεχίστηκε σταθερά και οι επιδιώξεις των ιταλικών πόλεων ολοένα αυξανόταν, μέχρι που φτάσαμε στην 4^η σταυροφορία(1201-1204)  που θα οδηγήσει τους δυτικούς στην άλωση της πόλης και στην περίοδο της λατινικής κυριαρχίας.
Ας δούμε μερικά γεγονότα επιγραμματικά.
Την σταυροφορία την διοργανώνει ο Πάπας Ιννοκέντιος  ΄Γ(1198-1216) και σε αυτή δεν συμμετέχουν Δυτικοευρωπαίοι ηγεμόνες όπως στις δυο προηγούμενες ,αλλά βαρώνοι πολέμαρχοι που είχαν διακριθεί στις παλιότερες εκστρατείες. Οι επιδρομείς απευθύνονται στους Βενετούς προκειμένου να τους μεταφέρουν από την θάλασσα στον προορισμό τους, που αρχικά δεν είναι η Κωνσταντινούπολη αλλά η Ιερουσαλήμ. Τελικά εμφανίζεται ως από μηχανής θεός(για τις επιδιώξεις των Βενετών) ο Βυζαντινός πρίγκιπας, γιός του Ισαάκιου ΄Β Αλέξιος, που ζητά στρατιωτική βοήθεια για να κατακτήσει τον θρόνο που έχει σφετεριστεί ο θείος του Αλέξιος ΄Γ.[8]
Με προτροπή των Βενετών, υπό τον Δόγη Ερρίκο Δάνδολο(1192-1205), αποφασίζεται οι σταυροφόροι να μην πάνε στους άγιους τόπους αλλά να ξεκινήσουν τις κατακτήσεις τους από την χριστιανική πόλη Ζάρα της Δαλματίας, που είχε αποστατήσει από τον εμπορικό έλεγχο των Ενετών. Η Ζάρα κατακτάται και λεηλατείται το 1202 και εν συνεχεία ο Δάνδολος διαπραγματεύεται τους όρους της συμφωνίας με τον Αλέξιο όπου γίνεται αποδεκτό το αίτημα του για βοήθεια, αλλά με δυσβάσταχτο(ή πιο σωστά αβάσταχτο) αντάλλαγμα.[9] Ο Αλέξιος όχι μόνο δέχθηκε να υποτάξει το πατριαρχείο στην Ρώμη(μια χρόνια επιδίωξη του Πάπα) αλλά και να πληρώσει ένα τεράστιο χρηματικό ποσό στους σταυροφόρους όταν θα του παρέδιδαν την εξουσία.[10]
Οι Δυτικοί δεν δυσκολεύτηκαν να κατακτήσουν το αποδυναμωμένο κέντρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας  και ο Ισαάκιος αποκαθιστάται στον θρόνο μαζί με τον γιό του Αλέξιο, που όμως δεν έδειχνε να μπορεί να κρατήσει την υπόσχεση του στους δυτικούς. Η αυτοκρατορία διασπάται, αλλά ο σύμμαχος και συγγενής του Αλέξου Γ΄, Αλέξιος Δούκας Μούρτζουφλος κατορθώνει να ανακαταλάβει την Πόλη. Οι σταυροφόροι , που έχουν από προηγουμένως κανονίσει πως να μοιράσουν μεταξύ τους τα εδάφη της αυτοκρατορίας[11], επιτίθενται ξανά και παρά την καλύτερα συντονισμένη άμυνα κερδίζουν την πολιορκία στις 13/4/1204 και εισβάλουν στην Πόλη εφόσον ο Μούρτζουφλος όχι δεν θέλει, αλλά δεν είναι δυνατόν να τους δώσει τα με τον γιό του Ισαάκιου συμφωνημένα χρήματα που δεν υπήρχαν καν στα ταμεία.[12]
Ως αίτια της άλωσης μπορούν να διακριθούν τα παρακάτω:
-        Πολιτική αστάθεια και εμφύλιες διαμάχες μεταξύ σφετεριστών του θρόνου.
-        Αποδυνάμωση της οικονομίας από την αφαίμαξη την υπονόμευση και την καταστροφή των ντόπιων εμπόρων που επέβαλλαν οι ιταλικές πόλεις.
-        Άσχημες συνθήκες στο εσωτερικό από την βαριά φορολογία, αξίζει να σημειωθεί ότι ο λαός σε πολλά μέρη υποδεχόταν τους κατακτητές δυτικούς ως απελευθερωτές, ελπίζοντας σε καλυτέρευση της ζωής του τώρα που η αυτοκρατορία άλλαζε χέρια.( Τηλέμαχος Κ. Λουγγής, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, Β’ Τόμος(324-1204), εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1998, σελ. 19-20)
-        Η αντικατάσταση του θεματικού στρατού(τα θέματα αποτελούσαν για το Βυζάντιο διοικητικές και στρατιωτικές περιφέρειες) από μισθοφόρους και ο εκφυλισμός της στρατιωτικής αριστοκρατίας.
-        Οι συνεχείς αντιθέσεις της Βυζαντινής οικονομίας που είχαν ως αποτέλεσμα από ένα σημείο και πέρα να υστερεί σε σχέση με την οικονομία της δύσης.


Αυτά τα ολίγα και βασικά και τα συμπεράσματα δικά σας.
Έτσι επειδή η ιστορία πάντα κάτι έχει και για το σήμερα να μας διδάξει.

---

[1] Cyril Mango, Η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, εκδόσεις ΜΥΕΤ, Αθήνα 2010, μτφ. Δημήτρης Τσουγκαράκης, σελ. 75.

[2] Πλήρη φοροαπαλλαγή, πλήρη τελωνειακή ατέλεια, ελεύθερες εμπορικές ζώνες στην πρωτεύουσα, αποθήκες και μαγαζιά(σας θυμίζει μήπως τις ζώνες ελεύθερου εμπορίου;).( Τηλέμαχος Κ. Λουγγής, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, Α’ Τόμος(324-1204), εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1998, σελ. 301)

[3] Λουγγής, στο ίδιο, σελ. 301.

[4] Λουγγής, στο ίδιο, σελ. 302-303.

[5] Λουγγής, στο ίδιο, σελ. 302.

[6] Mango, στο ίδιο. Σελ. 75.

[7] Λουγγής, στο ίδιο, σελ. 303.

[8] Λουγγής, στο ίδιο, σελ. 334.

[9] Λουγγής, στο ίδιο, σελ. 335.

[10]http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%AD%CF%84%CE%B1%CF%81%CF%84%CE%B7_%CE%A3%CF%84%CE%B1%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1#.CE.88.CE.BD.CE.B1.CF.81.CE.BE.CE.B7_.CF.84.CE.B7.CF.82_.CE.A3.CF.84.CE.B1.CF.85.CF.81.CE.BF.CF.86.CE.BF.CF.81.CE.AF.CE.B1.CF.82:_.CE.96.CE.AC.CF.81.CE.B1

[11] Με το πρωτόκολλο(σαν να λέμε μνημόνιο) Partitio terrarium imperi Romanie, δηλαδή μοίρασμα των εδαφών της αυτοκρατορίας της Ρωμανίας.(Λουγγής, στο ίδιο, σελ. 336.)

[12] Λουγγής, στο ίδιο, σελ. 336-337.

 Λαγωνικάκης Φραγκίσκος(Poexania)