Τι θα πει επιτέλους “οπορτουνισμός”;

 Ένα – μεταξύ άλλων – κράξιμο που τρώμε συχνά οι κουκουέδες, είναι η χρήση της λεξούλας “οπορτουνισμός”. “Τι μας λες βρε οπορτούνα του κερατά;” κλπ. Οφείλω να ομολογήσω ότι τις περισσότερες φορές, ο απλός κόσμος που δεν ξέρει ψιλά γράμματα, εκνευρίζεται με τη χρήση τέτοιων λέξεων, όταν μάλιστα δεν προσπαθείς με απλό τρόπο να τους εξηγήσεις τι σημαίνει, αλλά το κυριότερο, γιατί τη χρησιμοποιείς. Κι όταν μάλιστα ο χαρακτηρισμός “οπορτουνιστής” πάει σε πολιτικούς και πολιτικές της αριστεράς, ακόμα περισσότερο κάποιος που δεν ξέρει πολλά-πολλά θεωρητικά πράγματα και είναι και άπειρος πολιτικά ταυτόχρονα, αλλά είναι όμως εργατάκος ή άνεργος, που δεν τη βγάζει γενικώς, εξοργίζεται με την κατάσταση και άδολα ονειρεύεται την ενότητα της αριστεράς, ολ'  αυτά του φαίνονται χοντρές μ...ς.

Πρέπει να παραδεχτούμε παιδιά, ότι ο κόσμος έχει ένα δίκιο που μας εναντιώνεται όταν μας ακούει να χρησιμοποιούμε αυτονόητες ορολογίες για μας, δεν είναι πάντα υποχρεωμένος να τις ξέρει, ή να έχει διαβάσει τα άπαντα του Λένιν για να πειστεί να συμπορευτεί μαζί μας. Δεν λέμε φυσικά για κάτι αλήτες που επίτηδες προβοκάρουν. Ο περισσότερος κόσμος δεν είναι έτσι, θέλει ν' ακούσει κάτι χειροπιαστό, κάτι “ρεαλιστικό” και βαριέται τα ενδοαριστερά μαλώματα.

Τι θα πει λοιπόν οπορτουνισμός: βγαίνει απ' το αγγλικό “opportunity” που σημαίνει “ευκαιρία, περίσταση”. Opportunism σημαίνει καιροσκοπία, καιροσκοπισμός. Κάποιος που δηλαδή τζάμπα σπαταλά χρόνο και δυνάμεις έτσι για να περνάει η ώρα στην κυριολεξία. Με πολιτικούς όρους, αυτός που είναι οπορτουνιστής, σπαταλάει χρόνο και δυνάμεις για να ΜΗΝ πετύχει το στόχο που έχει διακηρύξει στα λόγια.

Ο οπορτουνισμός είναι όρος που τον συναντάμε στον Λένιν, τον οποίο τον χρησιμοποιεί για να περιγράψει την πολιτική πρακτική των Μενσεβίκων, οι οποίοι ήταν στην πράξη αναβλητικοί και μόνιμα οπισθοχωρούσαν, ενώ στα λόγια ήταν βασιλικότεροι του βασιλέως σε πολλές περιπτώσεις. Ο Λένιν δίνει σε αδρές γραμμές τα χαρακτηριστικά του πολιτικού καιροσκοπισμού, του “οπορτουνισμού” στην μπροσούρα του “Ένα βήμα μπρος, δυο βήματα πίσω (η κρίση στο κόμμα μας)” (εκδ. Σύγχρονη Εποχή), μέσα από μια εξαντλητική ανάλυση των διαδικασιών του δεύτερου συνεδρίου του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας (μετέπεια Πανρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος των Μπολσεβίκων) που έγινε το 1904 και στο οποίο έγινε η πρώτη διάσπαση που λέμε, ξεχώρισαν από άποψη αρχών η πλειοψηφία απ' τη μειοψηφία (μπολσεβίκοι και μενσεβίκοι στα ρώσικα). Διαβάζουμε: “[...] δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ το χαρακτηριστικό γνώρισμα όλου του σύγχρονου οπορτουνισμού σ' όλους τους τομείς: την αοριστία του, την ασάφειά του, το ασύλληπτό του. Ο οπορτουνιστής απ' την ίδια του τη φύση, αποφεύγει πάντα να θέτει ένα ζήτημα συγκεκριμένα και σταράτα, αναζητά τη συνισταμένη, στριφογυρίζει σαν φίδι ανάμεσα σε δυο απόψεις που αλληλοαποκλείονται προσπαθώντας να είναι σύμφωνος και με τις δυο, τις διαφωνίες του τις συνοψίζει σε μικροτροποποιήσεις, αμφιβολίες, αθώους κι ευσεβείς πόθους κλπ” (σελ. 255-256).

Δηλαδή, με απλά λόγια οπορτουνιστής είναι αυτός που άλλα λέει κι άλλα κάνει, που κρύβει τις πραγματικές του προθέσεις. Και να είμαστε ξεκάθαροι: ο όρος “οπορτουνιστής” απευθύνεται μόνο σε όσους συμμετέχουν σε πολιτικές, κινηματικές και κομματικές διαδικασίες, δεν απευθύνεται στον απλό εργάτη που μπορεί να έχει την άλφα ή βήτα λανθασμένη άποψη για την πολιτική.

Έναν περιεκτικό σχετικά ορισμό του οπορτουνισμού έχει δώσει ο Κύριλλος Παπασταύρου, μέλος της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ, μέλος του ιδεολογικού τμήματος της κεντρικής επιτροπής:

“Οπορτουνισμός είναι η διείσδυση της αστικής ιδεολογίας στο εργατικό κίνημα”.

Τι θα πει επομένως “αστική ιδεολογία”; Αστική ιδεολογία είναι το σύνολο των ιδεών, των αντιλήψεων και των αξιών που επικρατούν μέσα στον καπιταλισμό.

Ξέρουμε ότι ο καπιταλισμός είναι στην ουσία η εξουσία του κεφαλαίου, η δικτατορία της αστικής τάξης. Η κυριαρχία αυτή της αστικής τάξης βασίζεται σε ποιο πράγμα; στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, στο γεγονός δηλαδή ότι ένας άνθρωπος μπορεί να είναι ιδιοκτήτης ολόκληρων μηχανημάτων, πλοίων, εργοστασίων, κτιρίων, αποθηκών αλλά να μη συμμετέχει άμεσα στην παραγωγή. Γι 'αυτήν έχει τους εργάτες απ' τους οποίους “κλέβει”, νέμεται την υπεραξία, την επιπλέον δουλειά δηλαδή που κάνει ο εργάτης, πέρα απ' όση χρειάζεται για να εξασφαλίσει το μεροκάματο (δεν μιλάμε για τις υπερωρίες, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα, θα το εξηγήσουμε σε άλλη ανάρτηση).

Επειδή υπάρχουν αυτές οι παραγωγικές σχέσεις, αυτό επηρεάζει και ολόκληρη την κοινωνία σε όλες τις εκφράσεις της: στην παιδεία, στην τέχνη, στους νόμους, στην ηθική. Το να έχει κανείς ατομική ιδιοκτησία, το να θέλει να γίνει πλούσιος, είναι μέσα στις αξίες του καπιταλισμού. Η έννοια “ελευθερία” στον καπιταλισμό σημαίνει αυτό ακριβώς: είμαι ελεύθερος να πλουτίσω. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα στον καπιταλισμό κι ανάλογα διαμορφώνεται και η (απάνθρωπη) ηθική μέσα σ' αυτόν.

Αυτές όλες οι αξίες συγκροτούν την περίφημη “αστική ιδεολογία”. Τις περισσότερες φορές όμως αυτή είναι πολύ καλά μεταμφιεσμένη, ιδιαίτερα όταν φοράει την αριστερή της φορεσιά. Όταν λένε π.χ είτε στο ΣΥΝ, είτε στη ΔΗΜ.ΑΡ., είτε και στην ΑΝΤΑΡΣΥΑ, είτε το ΚΚΕ εσωτερικού πιο παλιά, “δίκαιη αναδιανομή του πλούτου” τι εννοούν; Εννοούν ότι ο πλούτος μπορεί να μοιραστεί δίκαια. Σωστό. ΑΠΟ ΠΟΙΟΝ να μοιραστεί; Απ' αυτή την κυβέρνηση, από μια άλλη κυβέρνηση; Τι σημαίνει το “Δίκαια”;

Η “δικαιοσύνη” στον καπιταλισμό, όπως καθορίζεται απ' τους νόμους κι απ' το τρέχον δίκαιο εν γένει, είναι ακριβώς το έδαφος που ευνοείται η ελευθερία να κερδίζει κάποιος (στις πλάτες άλλων) και να πλουτίζει. Η ατομική ιδιοκτησία προστατεύεται απ' το σύνταγμα. Ο νόμος δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς, είναι “όλοι ίσοι ενώπιον του νόμου”. Επομένως, “δίκαια αναδιανομή του πλούτου” εντός του καπιταλισμού είναι ευσεβής πόθος, είναι όνειρο, είναι – ακόμα χειρότερα – ωραιοποίηση του καπιταλισμού. Καλλιεργεί αντιλήψεις ότι αυτό το σύστημα μπορεί να είναι δίκαιο. Ο καπιταλισμός είναι από τη φύση του “άδικος” (για τους πολλούς, τους εργαζόμενους) γιατί αντικειμενικά οδηγεί στη συγκέντρωση του πλούτου σε λίγα χέρια. Το αίτημα της αναδιανομής είναι μια ανούσια επίκληση στα χριστιανικά αισθήματα των πλουσίων, να μοιραστούν τα πλούτη τους όπως ο Χριστός κάλεσε τον Ζακχαίο να χαρίσει τα πλούτη του για να κερδίσει τη βασιλεία των ουρανών...

Επειδή όμως άλλο η βασιλεία των ουρανών, κι άλλο η το βασίλειο της “αναγκαιότητας” κατά Μαρξ, όταν είσαι πολιτικό κόμμα, οργάνωση και ζητάς “δίκαιη αναδιανομη του πλούτου” και δεν βάζεις ζήτημα αλλαγής της εξουσίας, είσαι οπορτουνιστής.

Αυτό είναι οπορτουνισμός, είναι να μιλάς σαν αριστερός και να σκέφτεσαι σαν καπιταλιστής. Ο όρος, επαναλαμβάνουμε, αφορά μόνο όσους αρθρώνουν επίσημα πολιτικό λόγο, είναι μέλη και στελέχη κομμάτων που διαμορφώνουν πολιτικές θέσεις. Δεν αφορά απλούς εργαζόμενους, απλούς ανθρώπους του λαού που ούτε πείρα έχουν, ούτε γνώσεις (δεν είναι υποχρεωμένοι να έχουν), ούτε είναι ασκημένοι σε πολιτικές διαδικασίες κλπ. Είναι υποχρεωμένοι όμως να κάνουν δυο πράγματα: πρώτον, να ακούν όλους και να κρίνουν ψύχραιμα τι είναι προς το συμφέρον του σαν εργαζόμενου και τι όχι. Το σωστό και λάθος εδώ κρίνεται με βάση το τι είναι το ταξικό του συμφέρον. Δεύτερον, να πάρει θέση πολιτικά, τίμια, μια κι έξω.

Ο οπορτουνισμός είναι άλλο πράγμα κι ο ρεφορμισμός άλλο. Ρεφορμιστής σημαίνει ο “μεταρρυθμιστής”. Ρεφορμισμό στην λενινιστική γλώσσα λέμε κάποιον που αρνείται την ιστορική αναγκαιότητα της επανάστασης και πιστεύει ότι σοσιαλισμός θα γίνει μόνο με αλλαγή των συσχετισμών δύναμης: να βγεί δηλαδή πρώτο κόμμα το ΚΚΕ και με νόμους να κάνει σοσιαλισμό. Επειδή κάτι τέτοιο είναι ολοφάνερα αντιφατικό (όχι επειδή πρόκειται για το ΚΚΕ, αλλά επειδή σοσιαλισμός με νόμους δεν γίνεται), ο σύγχρονος ρεφορμιστής υποστηρίζει ευρείες μεταρρυθμίσεις στον ίδιο τον καπιταλισμό χωρίς να ζητά ν' αλλάξει, σε βαθμό να γίνεται ο ίδιος φιλοκαπιταλιστής κλπ κάτι στο οποίο έχει “καταντήσει” η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία που έχει αποβάλλει κάθετι μαρξιστικό. Ο ρεφορμιστής, όταν είναι συνειδητός, συνεπής υποστηρικτής των απόψεών του, πιστεύει ειλικρινώς ότι μπορεί να υπάρξει κοινωνική δικαιοσύνη χωρίς επαναστάσεις κλπ δεν είναι οπορτουνιστής, άσχετα αν έχει λανθασμένες απόψεις.

Αυτή η κατάσταση στο σήμερα είναι σπανιότατη καθώς όλα τα ιστορικά παραδείγματα και η πείρα απ' το ρόλο της Σοσιαλδημοκρατίας – που ήταν ο αρχικός φορέας αυτών των αντιλήψεων - στο σύγχρονο κόσμο αποδεικνύουν το αντίθετο. Συνεπή ρεφορμιστή δεν μπορώ να σκεφτώ μέχρι στιγμής κανέναν, καθώς ο “κοινωνικός” χαρακτήρας της σοσιαλδημοκρατίας έχει χρεωκοπήσει νομίζω οριστικά μετά τη δεκαετία του 80. Κι όχι, ο Κουβέλης δεν είναι απλά “ρεφορμιστής”, είναι ο ορισμός του οπορτουνιστή, ο οποίος παίζει το παιχνίδι της σοσιαλδημοκρατικής επιχειρηματολογίας της δεκαετίας του 70 και 80, παραπλανώντας ουσιαστικά τον κόσμο για το ποιόν του καπιταλισμού.

Ο οπορτουνισμός όπως μας διδάσκει η πείρα του Λένιν, είναι το ένα ρεύμα μέσα στο εργατικό, επαναστατικό κίνημα, το άλλο είναι το συνεπές επαναστατικό. Πάντα έτσι ήτανε, πάντα έτσι θα είναι όσο υπάρχει ταξική κοινωνία και τα συμφέρονται της κυρίαρχης ιδεολογίας, της αστικής στο σήμερα, θα αντανακλώνται στον ένα ή στον άλλο βαθμό και μέσα στο εργατικό κίνημα. Δεν μπορεί να υπάρχει “ενωμένη” αριστερά μ' αυτή την έννοια, διότι από άποψη αρχών, δεν μπορούν να συνυπάρχουν αντικρουόμενες αντιλήψεις στο ίδιο φορέα, όσο κι αν “προστατεύεται” ο πλουραλισμός των απόψεων. Στην πραγματικότητα, διασπαστική είναι η συνύπαρξη αντίθετων απόψεων μέσα σ' ένα ενιαίο φορέα, γεγονός που επιδρά διαλυτικά. Καλύτερα να έχουμε χωρισμένα τα “τσανάκια” μας, για να ξέρουμε τι μας γίνεται. Το σόφισμα περί “πολυδιάσπασης” της αριστεράς είναι ψευδές. Δεν υπάρχει πολυδιάσπαση, υπάρχουν πάντα δύο γραμμές: η επαναστατική και η οπορτουνιστική. Τα διάφορα κομματίδια και μικροοργανώσεις από άποψη επιρροής στον κόσμο είναι αμελητέες, και είτε με τη μία άποψη θα συντάσσονται στην πράξη είτε με την άλλη.

Αυτά τα ολίγα λοιπόν για τον οπορτουνισμό, περιμένουμε και τις δικές σας απόψεις.