Τα καπέλα και το καπέλωμα

Του Βασίλη  Ραφαηλίδη     (8-1-84)
Αναδημοσίευση από το Καράβι Κόκκινο 

Διαλέγεις και παίρνεις ... το καπέλο που θα φορέσεις

Η λέξη “καπέλο” είναι ιταλική και σημαίνει μικρό κάλυμμα, μικρό σκέπασμα. Το καπέλο χρησιμεύει στο να καλύπτουμε το κεφάλι μας ώστε να το προφυλάγουμε από το κρύο, από την ζέστη και από τις … κουτσουλιές των πουλιών. Χρησιμεύει, επίσης, στις μεν γυναίκες στην σταθεροποίηση της κόμμωσης και την προφύλαξη τους από την καταστροφική επενέργεια του ανέμου, στους δε άντρες στο να το βγάζουν μπροστά στις γυναίκες και σε άλλα αξιοσέβαστα πρόσωπα.

Έτσι κι αλλιώς, άλλωστε, το βγάλσιμο του καπέλου για λόγους ευγένειας είναι πράξη συμβολική που δηλώνει ταπείνωση και υποταγή. Όταν βγάζω το καπέλο μπροστά σε έναν άλλο είναι σα να αρχίζω να ξεντύνομαι, αφού και στο σπίτι το ξέντυμα από το κάλυμμα του κεφαλιού θα αρχίσει. Όμως, “ξεντύνω το κεφάλι μου” στην συμβολική γλώσσα σημαίνει “το εκθέτω σε κινδύνους”. Συνεπώς, όταν βγάζω το καπέλο μου μπροστά σε έναν άλλο δείχνω αφενός τις  φιλειρηνικές  μου διαθέσεις, αφού δεν του εμφανίζομαι προφυλαγμένος, και αφετέρου, σε ένα παραπέρα στάδιο φιλειρηνικότητας μέχρι παραδόσεως άνευ όρων, του λέω πως είμαι στην διάθεσή του για οτιδήποτε.

Λοιπόν, όταν βγάζω το καπέλο μου την ώρα της κοινωνικής μάχης είναι σα να βγάζω το κράνος μου την ώρα της στρατιωτικής μάχης. Και στις δύο περιπτώσεις είμαι εκτεθειμένος στα πυρά του εχθρού, συμβολικά στην πρώτη περίπτωση, πραγματικά στην δεύτερη. Βέβαια, ο εχθρός θα με προτιμούσε ακαπέλωτο, μιας και το κεφάλι είναι ένας εμφανής και πολύ ευαίσθητος στόχος. Και αυτός είναι ο λόγος που δεν πρέπει να βγάζουμε εύκολα το καπέλο μας ούτε, βέβαια, το κράνος σε ώρα μάχης.

Σε αυτό το σημείο γεννιέται μια απορία: Δεδομένης της κοινωνικής χρησιμότητας του καπέλου, συμβολικής και πραγματικής, πως γίνεται να φοβόμαστε τόσο το καπέλωμα; Σύμφωνα με αυτά που είπαμε, εκείνος που μας φοράει ένα καπέλο το κάνει γιατί του καίγεται η καρδία να μας βλέπει απροστάτευτους.  Πράγματι, αυτός που μας καπελώνει μας προστατεύει, αλλά από το ίδιο μας το μυαλό, όσο τέλος πάντων υπάρχει κάτω από το καπέλο. Αλλά όλοι ξέρουμε πως κάτω από το καπέλο συνήθως υπάρχουν τρίχες.

Καπέλο διπλής προστασίας

Το καπέλο είναι ένα πράγμα και ταυτόχρονα ένα σύμβολο προστασίας από εξωτερικούς κινδύνους. Όμως βάζοντας φράγμα καπελικό σε αυτούς τους κινδύνους βάζω ταυτόχρονα φράγμα και σε όλα τα μηνύματα που έρχονται από τον γύρω κόσμο. Ένα καπέλο χωμένο μέχρι τα αφτιά είναι φανερό πως δυσκολεύει την ακοή, και ένας γείσος  κατεβασμένος μέχρι τα μάτια εμποδίζει την όραση  και λειτουργεί περίπου σαν παρωπίδα. Δεν είναι τυχαίο που στρατοί με σιδερένια πειθαρχεία σαν το χιτλερικό, είναι κουκουλωμένοι με βαθιά πηλίκια που σφίγγουν γερά το κεφάλι  και που ο κοφτός γείσος τους λειτουργεί περίπου σαν τη μάσκα του διαρρήκτη.  Το χιτλερικό πηλίκιο παρέχει διπλή προστασία μια υλική-πραγματική και μία πνευματική (συμβολική). Η υλική προφυλάσει από υπαρκτούς κινδύνους (αέρας, βροχή, χιόνι κλπ) και η πνευματική από ιδεολογικούς κινδύνους ( κομμουνισμός, μαρξισμός. Αμφισβήτηση κλπ). Ο χιτλερικός στρατός ήταν λοιπόν καπελωμένος.

Το ενεργητικό ρήμα καπελώνω  σημαίνει φοράω σε κάποιον άλλο   ένα  καπέλο   που ενδεχομένως   δεν το θέλει ή δεν του πάει. Το παθητικό ρήμα καπελώνομαι  σημαίνει αφήνομαι   να μου φορέσουν   ένα  καπέλο αδιαφορώντας    αν το έχω  ή όχι ανάγκη ή αν μου πάει  . Ανάμεσα στο ενεργητικό και το παθητικό   ρήμα   υπάρχει πραγματικό  χάσμα : το πρώτο ρήμα , το ενεργητικό ,  εξυπακούει  μια βία κι έναν βιασμό .  Κάποιος αποφασίζει να μου φορέσει καπέλο χωρίς  να με ρωτήσει αν το θέλω .Το δεύτερο  ρήμα,  το παθητικό, εξυπακούει   τη  συγκατάθεση απ΄ τη  μεριά του καπελωμένου  .  Δεν   μπορώ  να του φορέσω καπέλο αν  δεν κάτσει  να του το φορέσω.

Προσέξτε  τη διαφορετική χρήση των δύο  ρημάτων ,  του ενεργητικού και του παθητικού στην τρέχουσα καθημερινή  γλώσσα :  Λέμε   “  κάποιοι καπελώνουν   τις  τιμές  των  εμπορευμάτων  “  και   εννοούμαι   πως κάποιοι αυξάνουν  αυθαίρετα   τις  τιμές  χωρίς τη  συγκατάθεσή   μας . Λέμε επίσης : “Το   Α   κόμμα  μας καπελώνει” και εννοούμε την  προσπάθεια που  κάνει  αυτό το  κόμμα να   μας  επιβάλλει ,   θέλουμε   δε  θέλουμε , τις ιδέες  του.  Όμως,  στην παραπάνω  έκφραση  γίνεται  μια  δόλια  και πονηρή  χρήση του ενεργητικού  ρήματος  ενώ το σωστό  θα  ήταν η παθητική χρήση  του ίδιου  ρήματος. Δεν νομιμοποιούμαι λογικά και κυρίως  ηθικά να  πω  “ το  Α  κόμμα με καπελώνει” , τη στιγμή  που  η καθημερινή  πραχτική  κάνει  φανερό  πως η  σωστή  έκφραση  είναι   “καπελωνόμαστε   απ΄ το Α κόμμα”.  Σχολαστικές  λεπτομέρειες  θα πείτε . Κοιτάξτε  όμως και θα δείτε  τι σημαίνουν αυτές οι λεπτομέριες.

Μερικοί προτιμούν αντί καπελώματος, το καπέλο - καναπέ

Το “καπελωνόμαστε”   είναι ρήμα  παθητικό . Αυτό  σημαίνει  πως  εγώ αφήνομαι  να καπελωθώ, κάθομαι  να με καπελώσουν, συνεπώς το ήθελα το καπέλο που μου φόρεσαν. Αυτά που έπαθα τα   ήθελα  και   τάπαθα  . Όμως  αν πω “ με ή μας  καπελώνει”  ( το   ρήμα εδώ   είναι  ενεργητικό) αυτόματα   απεκδύομαι    της   ευθύνης και  την  μεταθέτω  ολόκληρη  στους  άλλους    που  ενεργούν   ερήμην-μου,   που με  βιάζουν, που με  βάζουν  κάτω  και μου φορούν    ένα καπέλο μέχρι  τα  μάτια  μου.

Είναι φανερό  πως  καμιά  άποψη  και καμιά  ιδεολογία  δεν μπορεί να περάσει  στους άλλους  με  την  βία .  Με  την  βία  μπορούν να με υποχρεώσουν να λέω άλλα  απ΄αυτά  που έχω  στο  νου-μου,  όχι  όμως  να  αποδεχτώ  ενσυνείδητα  αυτά  που  θα ήθελαν  να αποδεχτώ.
Συνεπώς , η  δόλια μετάθεση  απ΄ το  παθητικό ρήμα   (που  μας  “προσβάλει”  )  στο ενεργητικό( που μας  κάνει θύματα)  πρέπει  να   σημαίνει   κάτι  πάρα πολύ  σοβαρό: Προτιμούμε  να  είμαστε θύματα παρά  πρόβατα ,  τη στιγμή  που δεν είμαστε παρά πρόβατα που παριστάνουν τα  θύματα.

Τι  σημαίνει  αυτή η  ψευδής   ηρωοποίηση   του προβάτου;  Σημαίνει πως  δεν είμαστε  αρκούντως αυτάρκεις ηθικά, ψυχολογικά  και πνευματικά  ώστε να  διαλέγουμε  μόνοι μας το καπέλο  και να το  φοράμε  όταν  και όποτε νομίζουμε.  Βέβαια  μπορούμε και να μην φορέσουμε  καθόλου καπέλο. Δικαίωμά μας. Όμως ,  όπως  είπαμε ήδη , το καπέλο στη συμβολική του μετωνυμία δηλώνει  ξέκωμα   απ΄ τον  γύρω  κόσμο και  συνεπώς  απ΄ τις επιρροές του.  Αλλά   ένας  άνθρωπος  ξεκωμένος  απ΄   τις  επιρροές  έχει  περισσότερη σχέση  με ένα πρόβατο παρά  με  τον άνθρωπο . Ο  εξανθρωπισμός  είναι  ένα  πολιτιστικό  και   συνεπώς   κοινωνικό   προτσές   .  Ξέκωμα,    λοιπόν,   απ΄ τις  επιρροές  σημαίνει  ζωοποίηση.

Πρόβατο με καπέλο. Μάλλον του το φόρεσε κάποιος ...

Να,   λοιπόν  ποιοι  φοβούνται  το καπέλο :   Οι  προβατάνθρωποι ,  οι ανίκανοι  να  σκεφτούν με  το  δικό  τους  μυαλό και  να  κάνουν τις  επιλογές   τους , αυτοί  που  έχουν ωστόσο   εκείνο  το  εντελώς  στοιχειώδες  μυαλουδάκι  που   τους  επιτρέπει  να  καταλάβουν  πως  όσο   πιο  μικρό  είναι  το κεφάλι  τόσο  ευκολότερα  του περνάς  το  καπέλο.

Το  καπέλο,  λοιπόν  ,   το  φοβούνται   οι  κουτοί , οι ανίκανοι, οι αγράμματοι , οι καθ΄οιονδήποτε  τρόπο  ελλειμματικοί.   Δηλαδή  όλοι  όσοι  ξέρουν  πως  ο οποιοσδήποτε   θα   μπορούσε να  τους  περάσει   μέχρι   τ΄ αυτιά   το  οποιοδήποτε   καπέλο, που  δεν  είναι  κατ΄ ανάγκη  πολιτικό.  Υπάρχουν  καπέλα   πολύ  πιο  “σικ” ,  όπως   αυτό   που  μπορεί  να  σου  φορέσει  ο  μπαμπάς,  ο  παπάς ,  ο  προϊστάμενος.  Με  πόση  ευκολία  φορούν  οι  άνθρωποι  αυτά  τα  καπελάκια ,  δε  λέγεται.   Συχνά τα  φορούν το  ένα πάνω  στ΄ άλλο:  Ο  παπάς  προσθέτει  το  καπέλο  του  πάνω  σ΄ αυτό  του  μπαμπά ,  ο  προϊστάμενος  πάνω  σ΄   εκείνα  του  μπαμπά  και  του  παπά,   και  πάει  λέγοντας   μέχρι  να  δημιουργηθεί  μια  καπελαδούρα   σαν   τον πύργο    του  Άϊφελ .  Άλλωστε  ,  ένα πολιτικό  καπέλο  φορεμένο  πάνω  απ΄ όλα   τα΄ άλλα  χάνει   το  πολιτικό  του νόημα.

Η  σωστή   ενέργεια   είναι  να  πετάξεις  όλα  τ΄  άλλα   καπελάκια και  να  φορέσεις  με  χάρη   και  κομψότητα   το  πολιτικό ,   που  θα  το  διαλέξεις   αυτόβουλα  και  με  πλήρη  συνείδηση   πως  κάνεις  μια  πράξη   με  τεράστια  κοινωνική   σημασία.  Αν ,  λοιπόν   είναι  να  φορέσεις   πολιτικό   καπέλο   διάλεξε  προσεχτικά  το  είδος.  Μη  προτιμήσεις  το  καβουράκι   γιατί  το  ξεφτίλισαν  οι αστοί .  Προτίμησε   την   τραγιάσκα . Αυτή,  τουλάχιστον ,   έχει  πίσω  της  μια  ένδοξη  ιστορία.

Τραγιάσκα - απαραίτητο αξεσουάρ των λαϊκών στρωμάτων