Κριτική στη διακήρυξη του συνεδρίου-φεστιβάλ "communismos"

Το αναρχικό/αντιεξουσιαστικό κίνημα στην Ελλάδα γνωρίζει μεγάλη άνθηση και προσελκύει πολύ νέο κόσμο κι απ' ότι φαίνεται το ίδιο συμβαίνει και στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Πολύ γνωστή στα πράγματα της Θεσσαλονίκης είναι η συλλογικότητα (κατά το αντιεξουσιαστικό λεξιλόγιο) Φάμπρικα Υφανέτ, η οποία εδράζεται στο εγκαταλελειμένο εργοστάσιο της Υφανέτ επί της Οδού Παπάφη στη Σαλονίκη (η είσοδος είναι στην αρχή της Περδίκα, πάνω απ' την Εγνατία). Ομάδα αντιεξουσιαστών κατέλαβε το εγκαταλελειμένο κτίριο τον Μάρτη του 2004, όπως μας πληροφορεί η ιστοσελίδα τους, κι από τότε χρησιμοποιούν αυτόν τον χώρο για πολλές δραστηριότητες όπως συζητήσεις, συναυλίες, χαριστικό παζάρι, προβολές ταινιών, συντροφική κουζίνα κλπ.

Ομολογουμένως, η παρουσία της εν λόγω συλλογικότητας είναι σταθερή όλα αυτά τα χρόνια και η τίμια προσήλωσή τους στο -όποιο- όραμα έχουν δεν μπορεί παρά να αναγνωριστεί.

Στο τέλος της ερχόμενης βδομάδας οργανώνουν ένα τριήμερο φεστιβάλ-συνέδριο το οποίο φέρει τον τίτλο “communismos”, μιας έννοιας η οποία μας χαρακτηρίζει ιδεολογικά-πολιτικά εμάς τους κομμουνιστές και είναι σαν κάλεσμα να τοποθετηθούμε επί της διακήρυξης της δράσης αυτής που ανέλαβε η “φάμπρικα”. Το πρόγραμμα και τη διακήρυξη του φεστιβάλ-συνεδρίου μπορείτε να το δείτε στην σελίδα που έστησαν ειδικά για το σκοπό αυτό http://www.communismos.com/ .

Η ιδεολογική – πολιτική ρήξη ανάμεσα στον αναρχισμό και τον μαρξισμό “επισημοποιήθηκε” στην ιστορική 1η Διεθνή (1864) ανάμεσα στους “ηγέτες” των δύο τάσεων του Μπακούνιν και του Μαρξ. Έκτοτε, οι δύο αντιλήψεις συγκρούστηκαν ουκ ολίγες φορές στην ιστορία, η μαρξιστική τάση δικαιώθηκε ιστορικά – πολιτικά με το κομμουνιστικό κίνημα να παίρνει κεφάλι στη Ρωσία στις αρχές του αιώνα, με το τεράστιο θεωρητικό έργο του Λένιν που εξέλιξε τον μαρξισμό πολιτικά κυρίως.

Οι αντιεξουσιαστές έπαιξαν ρόλο στους ταξικούς αγώνες σε Ευρώπη κι Αμερική, η φυσική απέχθειά τους όμως προς τις “συγκεντρωτικές” οργανωτικές δομές τους στέρησε τη δυνατότητα ενός στοιχειώδους συντονισμού με διάρκεια, κυρίως με προοπτική. Ο αναρχισμός έχει διάφορες θεωρητικές εκφάνσεις, μία απ' αυτές είναι ο “αναρχοκομμουνισμός”.

Οι παροικούντες της Φάμπρικας φέρονται να ανήκουν σ' αυτήν την “πτέρυγα”, ας την πούμε έτσι. Η επιλογή της λέξης “communismos” δεν είναι καθόλου τυχαία.

Διαβάζοντας κανείς τη διακήρυξη του φεστιβάλ-συνεδρίου, παρατηρεί δύο πράγματα: πρώτον, η επιμονή στη χρήση νεολογισμών και περίεργων λεκτικών συνδυασμών: “έμφυλη καταπίεση”, “κρίση πειθάρχησης και κοινωνικής ανυποταξίας”, “[...]αποτυχία των αφεντικών να καθυποτάξουν και να ελέγξουν στο σύνολό τους [...] τις ορατές κι αόρατες αρνήσεις”, “[επιλέγουμε τον κομμουνισμό][...] ως διαγώνιο διάνυσμα που συνθέτει, συστήνει και γονιμοποιεί τις ταξικές συγκρούσεις”, “[...] παρανομοποίηση των μεταναστευτικών ροών”. Αυτός ο βερμπαλισμός κρύβει ένα κόμπλεξ, μια αγωνία των οργανωτών να πείσουν περι κάποιας επιστημονικής “ορθότητας” των απόψεών τους, πράγμα φυσικό μιας και ποτέ το αναρχικό ιδεώδες δεν εξελήφθη σαν στοιχειοθετημένη πολιτική πρόταση. Πάντοτε ο αναρχισμός είχε περισσότερο (κατα τα άλλα καλώς εννοούμενο) ηθικό χαρακτήρα και δεν μπορούσε ποτέ να πείσει ότι μπορεί στ' αλήθεια, ρεαλιστικά να πραγματοποιηθεί το ιδεώδες της αναρχίας, μιας κοινωνίας απαλλαγμένης από κάθε μορφή εξουσίας. Επιπλέον, η χρήση τέτοιας “ψαγμένης” γλώσσας, δηλώνει και τον πόθο να απαλλαγεί το αναρχικό κίνημα από τις χοντροκομμένες διακηρύξεις διάφορων αντιεξουσιαστικών ομάδων (“μπάχαλα” στην καθομιλουμένη) που δεν έχουν κανένα βάθος θεωρητικό παρα μόνο κραυγές του στιλ “λαμπόγυαλο όλα”, “κάψτε τα πάντα” που θυμίζουν τις ισοπεδωτικές κραυγές διαφόρων φασιστοειδών “να καεί, το μπουρδέλο η βουλή”. Παρόλο που δεν έρχονται σε ρήξη μαζί τους, σιωπηρά τουλάχιστον διαχωρίζουν τη θέση τους. Από παλιά υπήρχε θέμα εισχώρησης στον αντιεξουσιαστικό χώρο διαφόρων ύποπτων στοιχείων (http://goo.gl/2i9eg). Εγγενές πρόβλημα λόγω της ανοιχτής φύσης των συλλογικοτήτων αυτών.

Δεύτερο πράγμα που παρατηρεί κανείς, είναι πώς εννοούν τον κομμουνισμό. “[επιλέγουμε τον] κομμουνισμό ως εκείνη την μη εμπορευματική μορφή κοινωνικής οργάνωσης και αναπαραγωγής, η οποία στηρίζεται στην ταξική αλληλεγγύη, σε αυτοθεσμισμένες αντιιεραρχικές κοινότητες αγώνα [...]” Ο κομμουνισμός για τους αναρχικούς είναι μια μορφή οργάνωσης της κοινωνίας που μπορεί να επιτευχθεί άμεσα, παραγνωρίζοντας το βασικό μαρξιστικό κριτήριο, ότι κάθε κοινωνικοπολιτικό σύστημα αντιστοιχεί απλά σε ένα δεδομένο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Ο “κομμουνισμός” των αναρχικών είναι μια μη-εμπορευματική μορφή κοινωνικής οργάνωσης όπως μας λεν. Το γεγονός ότι υπάρχουν “εμπορεύματα”, αγαθά δηλαδή που παρήχθησαν με σκοπό να πουληθούν, είναι αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης μορφής οργάνωσης της κοινωνίας, την κεφαλαιοκρατία, και είναι αποτέλεσμα του συγκεκριμένου επιπέδου ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Για να οργανωθεί η κοινωνία σε κομμουνιστική βάση, προϋποθέτει μια μακροχρόνια προπαρασκευή, που ονομάζεται σοσιαλισμός. Και αυτό γιατί η τεχνολογία, τα εργαλεία, οι μέθοδοι παραγωγής αγαθών που χρησιμοποιούνται σήμερα, αναγκαστικά δημιουργούν ιεραρχικές δομές. Ο σοσιαλισμός, η πρώτη, ανώριμη βαθμίδα του κομμουνισμού, είναι ακόμα ταξική κοινωνία, υπάρχει εξουσία κρατική (αυτής της εργατικής τάξης) επειδή ακριβώς δεν μπορεί να ξεριζωθεί μονομιάς όλο το κοινωνικό εποικοδόμημα του καπιταλισμού. Η επανάσταση, συνίσταται ακριβώς στην ανάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη και την βίαια κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μεγάλα και συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής. 

Απο κει και πέρα, για τεθούν σωστά οι βάσεις για πραγματική αταξική κοινωνία, θα πρέπει σχεδιασμένα το εργατικό κράτος να καταργήσει σταδιακά όλα εκείνα τα στοιχεία του καπιταλισμού που είναι ριζωμένα μες στην κοινωνία και να επέλθει ο μαρασμός, η απονέκρωση του κράτους. Ένα απ' αυτά είναι και η εμπορευματική κυκλοφορία, η οποία δεν αντιμετωπίζεται με διοικητικά μέτρα, αλλά ούτε και “καταργείται” θεληματικά όπως λεν οι αναρχικοί. Ακόμα κι αν βίαια οι αναρχικοί καταργήσουν το χρήμα και τις συναλλαγές, επειδή ορισμένα αγαθά δεν υπάρχουν σε αφθονία, θα γίνουν αντικείμενο αντιπραγματισμού, θα επανακαθοριστούν ορισμένα γενικά ισοδύναμα (που είναι η πρωταρχική μορφή χρήματος). Επιπλέον, αυτό που δεν καταλαβαίνουν οι αναρχικοί είναι ότι, η βίαια, βουλησιαρχική κατάργηση κάποιων μηχανισμών, θεσμών του αστικού κράτους και η επιβολή κάποιας μορφής κοινωνικής “ισότητας”, στην πραγματικότητα είναι μια ισοπέδωση των πάντων. Δεν μπορεί να γίνει μονομιάς, πρέπει να αναπτυχθούν οι παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας. Το άλμα ανάμεσα στον καπιταλισμό προς τον κομμουνισμό είναι βιασύνη, ανυπομονησία. Η επιθυμία να έρθει πιο κοντά χρονικά η αταξική κοινωνία, στην πραγματικότητα την απομακρύνει ακόμα περισσότερο, και οι αντιεξουσιαστικές συλλογικότητες αρκούνται σε πειράματα “αυτοοργάνωσης”, νησίδες κοινοκτημοσύνης μέσα στην καπιταλιστική ζούγκλα. Που δεν μπορούν αντικειμενικά να αποτελέσουν κλειστά αυτάρκη συστήματα. Αναγκαστικά κάποια στιγμή θα τροφοδοτηθούν απ' έξω.

Κι εδώ έρχεται το δεύτερο τεράστιο θεωρητικό – και εν συνεχεία και πρακτικό – κενό του αναρχικού “κομμουνισμού”: ποια ακριβώς γεωπολιτικά χαρακηριστικά έχει; που μπορεί να εφαρμοστεί σύμφωνα με τα λεγόμενά τους; σε μία χώρα; πώς ακριβώς θα καταργηθούν τα σύνορα αυτής της χώρας, αν δεν έχουν καταργηθεί στις γύρω χώρες π.χ; μήπως πάλι θα υπάρχουν γεωπολιτικά όρια; Ή μήπως, σύμφωνα με το ιδεώδες των αναρχικών, η ανατροπή των κρατών θα συμβεί ταυτόχρονα σε πολλές (αν όχι όλες) τις χώρες, ας πούμε της Ευρώπης; επειδή η θεωρητική τεκμηρίωση μιας “παγκόσμιας” εφαρμογής αυτού του “κομμουνισμού” είναι αδύνατη, αναφέρονται περιπτωσιολογικά κάποια εγχειρήματα διάσπαρτα στον κόσμο σαν παραδείγματα: “Ενδεικτικά τα παραδείγματα του συμβουλιακού κομμουνισμού στην Γερμανία και των αναρχοσυνδικαλιστών wobblies στις ΗΠΑ στις αρχές του 20ου αιώνα, του αναρχικού ελευθεριακού κομμουνισμού στην Ισπανία και των αρχειομαρξιστών στο μεσοπόλεμο, των κινημάτων της αυτονομίας σε Γερμανία και Ιταλία τη δεκαετία του ’70, καθώς επίσης και οι χρήσιμες εμπειρίες αυτοοργάνωσης στις εξεγερμένες συνελεύσεις της Αργεντινής και της Τσιάπας μας δίνουν πλούσια παραδείγματα κινηματικών προτάσεων για το πώς εννοούμε τον κομμουνισμό”. 

το εγκαταλελειμένο -και κατειλημμένο- κτίριο της υφανέτ
επι της Παπάφη (Θεσσαλονίκη)

Εγχειρήματα από τα οποία μπορεί μεν κανείς να βγάλει χρήσιμα συμπεράσματα, αλλά σε καμμιά περίπτωση δεν μπορούν να θεωρηθούν ως “μοντέλο κομμουνισμού”. Ιστορικά τέτοια εγχειρήματα (Ρόμπερτ Όουεν, Δούκας του Σαιν-Σιμόν, Φουριέ) ενέπνευσαν τον Μαρξ στην καθιέρωση της κοσμοθεωρίας του. Αυτές οι μορφές οργάνωσης της εργασίας, η/και της κοινωνίας ολόκληρης είναι οι πρώτες διερευνητικές προσπάθειες, η επανάληψή τους απλά αγνοεί τα αποτελέσματά τους. Κανείς φυσικά δεν απαγορεύει σε κανέναν να τα εφαρμόσει και πάλι. Ο κομμουνισμός, η κατάργηση του κράτους θα επέλθει μόνο όταν ο σοσιαλισμός, οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής επικρατήσουν στο μεγαλύτερο μέρος της υφηλίου, και μόνο όταν η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων επιτρέψει στον άνθρωπο να απελευθερωθεί από την κοπιαστική, περιοριστική, φθοροποιό εργασία. Η αυτοματοποίηση, το βαθμιαίο σβήσιμο των ορίων ανάμεσα στην χειρωνακτική και την πνευματική εργασία, το βαθμιαίο σβήσιμο της διάκρισης ανάμεσα στην παραγωγική και τη διοικητική δουλειά αυτά θα δημιουργήσουν πραγματικές προϋποθέσεις πλήρους και οριστικής εξάλειψης των τάξεων. Μέχρι τότε, η ανθρωπότητα έχει να ανέβει το δύσκολο γολγοθά της βαθμιαίας εξάλειψης όλων εκείνων των χαρακτηριστικών πολλών αιώνων ύπαρξης εκμεταλλευτικών συστημάτων, που δεν σβήνονται μεμιάς με μια επανάσταση.

Στο τέλος της διακήρυξης, οι αναρχικοί σχετικά με τη χρήση του όρου “κομμουνισμός” λένε: “Στη συνηθισμένη του χρήση, ο κομμουνισμός έχει καταλήξει να σημαίνει το αντίθετό του, δηλαδή τον ολοκληρωτικό κρατικό έλεγχο και την σταλινική ιεραρχία των απολιθωμένων κομμουνιστικών κομμάτων

[...]”. Αυτή η έννοια του κομμουνισμού, την αρνητικά φορτισμένη με την αντικομμουνιστική – αντισοβιετική προπαγάνδα τη δημιούργησε ο ίδιος ο ιμπεριαλισμός, τα κέντρα της καπιταλιστικής προπαγάνδας που μετά τον Β' π.π., την αντιφασιστική νίκη των λαών που λέμε εμείς, έβαλε όλα τα μέσα που είχε στη διάθεσή της για να αμαυρώσει τη σοβιετική κοινωνία και τα επιτεύγματά της. Η οποία ασφαλώς είχε και ελλείψεις, και αδυναμίες και αστοχίες, πράγματα που δεν φοβήθηκε το κομμουνιστικό κίνημα (εξ ονόματος αυτού το Κομμουνιστικό Κόμμα στην Ελλάδα) να αντιμετωπίσει. Κι αυτή την “απεχθή” έννοια του κομμουνισμού, τη δημιουργημένη απ' τον ταξικό εχθρό την υιοθέτησαν ακρίτως οι αναρχικοί.