5/6 μέρα περιβάλλοντος

Σήμερα 5 του μηνός έχει καθιερωθεί παγκόσμια μέρα του περιβάλλοντος, ένα τεράστιο θέμα με πολλές προεκτάσεις που σηκώνουν αρκετή κουβέντα.

Όλοι μας λίγο-πολύ έχουμε συνειδητοποιήσει ότι το περιβάλλον καταστρέφεται και σε πολλές περιπτώσεις χωρίς γυρισμό, δηλαδή η καταστροφή που έγινε δεν μπορεί να αντιστραφεί (τουλάχιστον γρήγορα). Μαζί μ' αυτό πάει και το ότι, υπεύθυνος για την καταστροφή είναι ο άνθρωπος, έτσι γενικά κι αόριστα. Εδώ χρειάζεται βεβαίως μια πιο κοντινή ματιά: όταν λέμε φταίει ο άνθρωπος, τι εννοούμε δηλαδή, ότι είναι στη φύση του ανθρώπου να καταστρέφει τη φύση γύρω του; αν είναι στη “φύση” του , τότε δεν κάνει κάτι μη-φυσιολογικό. Οπότε, που ακριβώς φταίει ο άνθρωπος; π.χ γιατί δεν φταιν εξίσου και οι ουρακοτάνγκοι;

Επειδή λέει, ο άνθρωπος χρησιμοποιεί το κάρβουνο, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, που τα καίει για να παράξει ενέργεια κι απ' αυτή τη διαδικασία παράγεται πολύ διοξείδιο του άνθρακα. Ναι, αλλά πως θα ζεσταινόταν μαζικά οι μεγάλες πόλεις; πώς θα κινούνταν οι σιδηρόδρομοι που μετέφεραν ένα σωρό αγαθά εδώ κι εκεί; πώς θα μετακινούμασταν με τα αυτοκίνητα σε μικρό χρόνο αν δεν καίγαμε βενζίνη; πώς θα γινόντουσαν τόσα και τόσα έργα αν δεν υπήρχαν οι καύσιμες ύλες να κινήσουν τα μηχανήματα; όλες αυτές οι δραστηριότητες του ανθρώπου που σε τελική ανάλυση ρύπαιναν το περιβάλλον ήταν ιστορικά αναγκαίες, δεν ήταν δυνατόν οι άνθρωποι να μείνουν στην εποχή των σπηλαίων!

Σου λέει σώνονται τα καύσιμα γιατί τα καίμε πολύ γρήγορα, γρηγορότερα απ' ότι τα ξαναφτιάχνει η φύση (είναι μη – ανανεώσιμες πηγές δηλαδή όπως λέμε). Έχουμε όμως την τεχνολογία να περάσουμε σε νέες αντιρρυπαντικές μεθόδους; μέχρι πριν αρκετά χρόνια δεν είχαμε, αλλά τώρα έχουμε. Γιατί δεν περνάει η ανθρωπότητα μαζικά στις νέες τεχνολογίες, να τις εξελίξει, να τις εφαρμόσει σε μεγάλη κλίμακα; Σου λέει θέλει ένα σωρό λεφτά να γίνουν επενδύσεις, που μπορεί να μην αποδώσουν και γρήγορα. Γιατί, δεν υπάρχουν λεφτά; (που λέει κι ο Γιωργάκης). Πλούτος συσσωρευμένος σε τράπεζες κατά Ελβετία μεριά, ή και σε τραπεζικούς παραδείσους; θα μου πεις αυτά είναι μάτσα από χαρτονομίσματα, δεν είναι πραγματικός πλούτος.

Μεγαλώνει λέει πολύ ο πληθυσμός και τα αγαθά που βγάζουμε δεν φτάνουν για να τους θρέψουν όλους. Είναι όμως πραγματικά έτσι; όταν βλέπουμε απ' τη μια στον “αναπτυγμένο” κόσμο τιγκαρισμένα τα ράφια στα σουπερμάρκετ, εκ των οποίων το 40% λεν ότι πετιούνται επειδή λήγουν ενώ σε άλλα μέρη δεν έχουν να φαν; όταν βλέπουμε τεράστιες διαφορές ανάμεσα σε τμήματα του πληθυσμού, άλλος με δισεκατομμύρια (άρα και δυνατότητα να αγοράσει ένα σωρό αγαθά) κι άλλος στην ανεργία και στην πείνα; Όταν άλλος έχει καμμια δεκαριά σπίτια, πεντέξι αυτοκίνητα κι άλλος άστεγος χωρίς ούτε πατίνι; και μια και είπαμε για τρόφιμα και δίκαιη μοιρασιά στην αρχή, θα έχετε ακούσει και την έννοια “διατροφική κρίση” (στην Αϊτή π.χ), ότι σε πολλές χώρες δεν έχουν να φαν επειδή δεν έχουν καλά χώματα να καλλιεργήσουν, δεν έχουν καύσιμα να κινήσουν τα τρακτέρ, ή ότι τα μεταλλαγμένα θέλουν ένα σωρό χημικά και φυτοφάρμακα που δεν μπορεί ο άλλος να αντέξει οικονομικά.

Το 1971, ένας αμερικανός βιολόγος ονόματι Barry Commoner εξέδωσε ένα βιβλίο με τον τίτλο “ο κύκλος που κλείνει”. Το βιβλίο αυτό θεωρείται από πολλούς ως το πρώτο “μανιφέστο” ας πούμε της πολιτικής οικολογίας. Ο Commoner, παρά το κατ' ευφημισμόν επώνυμό του που σημαίνει σε ελεύθερη μετάφραση – και λίγο καταχρηστικά για λόγους κατανόησης – “αυτός που είναι υπέρ της κοινοκτημοσύνης”, κομμουνιστής δεν ήταν, ούτε καν σοσιαλιστής, με την έννοια ότι ασκημένος στη μαρξιστική σκέψη. Ωστόσο σ' αυτό το βιβλίο του, ψάχνει να βρεί ορισμένες κοινωνικοπολιτικές αιτίες για την καταστροφή του περιβάλλοντος και καταλήγει στο αναπόδραστο συμπέρασμα ότι φταίει το κεφαλαιοκρατικό σύστημα ανάπτυξης, δηλαδή ο καπιταλισμός! Λέει συγκεκριμένα στη σελ. 285 “...τα παραδείγματα της σχέσης μεταξύ της μόλυνσης και της ανάληψης κέρδους στο οικονομικό σύστημα της ιδιωτικής επιχείρησης πρέπει να μελετηθούν σοβαρά γιατί έχουν άμεση σχέση με σημαντικούς τομείς του οικονομικού συστήματος της τεράστιας καπιταλιστικής δύναμης”. Οι επισημάνσεις που κάνει ο Commoner στο πολύ ενδιαφέρον αυτό βιβλίο, δεν φτάνουν στο τέλος του συλλογισμού, ότι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής είναι κατ' εξοχήν αντιοικολογικός (στη βάση των συμπερασμάτων της επιστήμης της οικολογίας) γιατί παράγει άναρχα, χωρίς σχέδιο, χωρίς στόχο την κάλυψη αναγκών της κοινωνίας. Άρα κατασπαταλά φυσικούς πόρους, καύσιμα, νερό και δεν επενδύει σε αντιρρυπαντινές τεχνολογίες γιατί δεν έχουν άμεση κερδοφορία...

Βεβαίως υπάρχει και η κριτική στο “σοβιετικό σύστημα” στο σοσιαλισμό δηλαδή, διότι και εκεί υπήρξε μόλυνση και υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Γενικά η ΕΣΣΔ είχε και τη φήμη μιας απέραντης χώρας με εργοστάσια κι εργάτες μιλιούνια, με τα φουγάρα να καπνίζουν ως σύμβολο του σοσιαλιστικού παραγωγικού οργασμού. Δεν γίνεται όμως μια προσεκτικότερη ματιά, πότε ακριβώς άρχισε να υπάρχει περιβαλλοντικό πρόβλημα στη σοβιετία; Όταν τη δεκαετία του 60 άρχισαν σιγά-σιγά να βάζουν ορισμένα στοιχεία οικονομίας της αγοράς στη σοσιαλιστική οικονομία, οπότε και άλλαξαν σταδιακά ορισμένα κίνητρα στην παραγωγή. Ασφαλώς και υπήρχαν και ζητήματα και από πιο παλιά που δεν γνώριζαν ακόμα τις επιπτώσεις της μεγάλης βιομηχανικής παραγωγής στο περιβάλλον.

Βασικά διακρίνουμε να έχουν διαμορφωθεί δύο τάσεις για το ζήτημα του περιβάλλοντος στον κόσμο: η πρώτη τάση, η “καταστροφολογική” ας πούμε, που λέει ότι η καταστροφή είναι πολύ σοβαρή και μάλιστα επιταχύνεται σε βαθμό που κάποια στιγμή θα απειληθεί η ίδια η ζωή στον πλανήτη. Υπάρχει και η άλλη  δεύτερη τάση, η “σκεπτικιστική” ας πούμε που υποστηρίζει ότι όλη αυτή η φιλολογία περί καταστροφής του περιβάλλοντος είναι υπερβολική και εξυπηρετεί στην ουσία κάποια συμφέροντα. Και οι δύο απόψεις είναι εξίσου ενδιαφέρουσες και ο γράφων δεν θεωρεί τις γνώσεις του επαρκείς για να τοποθετηθεί υπέρ της μίας ή της άλλης θέσης. Για το ότι το περιβάλλον καταστρέφεται και υποβαθμίζεται λόγω της ανεξέλεγκτης καπιταλιστικής ανάπτυξης δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία. Ωστόσο, μήπως τελικά η φύση είναι εξαιρετικά ευπροσάρμοστη; μήπως η φύση βρίσκεται στην προσπάθειά της να προσαρμοστεί στις δραστηριότητες του ανθρώπου, κάπου κάπου συσσωρεύει ενέργεια και εκρήγνυται, φρενάροντας έτσι την επιβλαβή ανθρώπινη δραστηριότητα; (τσουνάμι, σεισμοί, ασθένειες, μεταλλαγμένα στελέχη ιών;).

Ο Ένγκελς περιγράφοντας τον άνθρωπο σε σχέση με τη φύση, μιλούσε για την προσπάθεια του ανθρώπου μέσω της εργασίας να την καθυποτάξει. Η φύση και η κοινωνία είναι αντίθετα, ευρισκόμενα σε διαρκή διαπάλη, και μ' αυτόν τον διαλεκτικό τρόπο μπορεί να εξηγηθεί η σημερινή κατάσταση. Το καινούργιο στοιχείο που μπαίνει από την επιστήμη της οικολογίας είναι ότι τα αποθέματα της γης σε καύσιμα, μέταλλα, πρώτες ύλες γενικά είναι πεπερασμένη, δεν μπορείς δηλαδή να βγάζεις επ' άπειρον πετρέλαιο και σιδηρομετάλλευμα. Τώρα φαίνεται ότι άρχισε να φαίνεται στον ορίζοντα η εποχή που θα σωθούν, ο ορίζοντας είναι μερικά χρόνια. Οι αλυσιδωτές αντιδράσεις είναι οι εξής: ανεβαίνει η τιμή των καυσίμων (διότι αυξάνεται η ζήτηση αλλα επίσης μειώνεται η προσφορά), η αύξηση μετακυλίεται στα πάντα επειδή τα πάντα εξαρτώνται απ' αυτή την πηγή ενέργειας, μειώνεται το βιοτικό επίπεδο των λαών. Ταυτόχρονα, η μεγάλη καπιταλιστική παραγωγή δημιουργεί υπερσυσσώρευση, στοκ, απούλητα προϊόντα, φρακάρισμα στην παραγωγή, αναγκαστική μείωση του κόστους, απολύσεις, ανεργία, φτώχεια. Η υπερπαραγωγή που οδήγησε στην κρίση δημιούργησε και τεράστια επιβάρυνση του περιβάλλοντος με ρύπους και σκουπίδια τα οποία μπαίνουν στην τροφική αλυσίδα, πλήττουν πρώτα τα χαμηλά λαϊκά στρώματα κλπ κλπ. Βλέπουμε δηλαδή ότι η κρίση του καπιταλισμού αφορά όχι μόνο την οικονομία, ή ακόμα στενότερα ορισμένους οικονομικούς δείκτες. Αφορά το περιβάλλον, τη διατροφή, τη δημόσια υγεία, τις αξίες. Οπότε, αν θέλουμε να αναδείξουμε τις αιτίες της καταστροφής του περιβάλλοντος, αρκεί να δούμε σε βάθος τις αντιφάσεις του ίδιου του καπιταλισμού.

Και γιατί δηλαδή ο σοσιαλισμός να είναι πιο “οικολογικός”; Γιατί πολύ απλά στο σοσιαλισμό όλα παράγονται με σχέδιο και μοναδικό κριτήριο, την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών. Δεν παράγεται τίποτα άναρχα, παράγονται μόνο τα χρειώδη. Ασφαλώς θα πέφτεις κι έξω μερικές φορές, αλλά όσο περνάν τα χρόνια θα πρέπει να τελειοποιείται το κεντρικό σχέδιο και να μην αφήνεται στην τύχη του, όπως σταδιακά έγινε απ' τη δεκαετία του 60 και μετά, με ευθύνη ασφαλώς του κουκουσέ (το ΚΚ της σοβιετικής ένωσης). Ασφαλώς στο μέλλον φυσικά θα πρέπει γίνει οικονομία στις πρώτες ύλες αλλά και να στραφεί όλη η επιστημονική έρευνα στην εξεύρεση νέων πηγών ενέργειας και εξέλιξη ασφαλώς της τεχνολογίας των ανανεώσιμων.

Το ΠΑΣΟΚ έφερε στην Ελλάδα, εκτός απ' την τρόικα και την μόδα της “πράσινης ανάπτυξης”. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Γιωργάκης είναι και πρόεδρος της σοσιαλιστικής διεθνούς πού έχει μεγάλο λόγο στα παγκόσμια πράγματα, ως πολιτικό όργανο του διεθνούς κεφαλαίου. Στις χώρες που έχει την εξουσία, η ΣΔ περνάει – καθ' υπόδειξιν φυσικά των συμφερόντων των πολυεθνικών – την πολιτική της πράσινης ανάπτυξης, του προσεχτικού περάσματος δηλαδή σε “πράσινες” τεχνολογίες σε συνθήκες κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού. Δηλαδή, οι κυβερνήσεις με την πολιτική αυτή ετοιμάζουν το έδαφος στις πολυεθνικές να μονοπωλήσουν κυριολεκτικά τις νέες τεχνολογίες – τις οποίες φυσικά εφαρμόζουν με το σταγονόμετρο, ενώ μπορούν να γίνουν πολλά περισσότερα – και να ξανακερδοφορήσουν στο μέλλον. Ωστόσο, επειδή τα ιστορικά όρια του καπιταλισμού στενεύουν (για όλους τους λόγους που είπαμε πιο πάνω) είναι αμφίβολο αν θα μπορέσει να μακροημερεύσει ο καινούριος, πράσινος καπιταλισμός.

Οι λαοί αντικειμενικά ξεσηκώνονται απ' όλ' αυτά που τραβάν με την καπιταλιστική κρίση και μέσα απ' αυτό τον ξεσηκωμό θα φανεί κατα πόσο θα απειληθεί το σύστημα, σε κάθε χώρα χωριστά στην αρχή, σε πολλά μέρη του κόσμου αργότερα.

Το ΚΚΕ έχει χρέος λοιπόν, όπως το είπαμε πολλές φορές, να οδηγήσει στο σωστό δρόμο τον κόσμο που ξεσηκώνεται κάθε μέρα είτε αυθόρμητα, είτε υπό τον έλεγχο του συστήματος που διαμορφώνει την κοινή γνώμη (ακομμάτιστοι κλπ) και μ' αυτόν τον τρόπο τα κατευθύνει στο κενό.

Στη σημερινή ανακοίνωση του πολιτικού γραφείου του ΚΚΕ με αφορμή την παγκόσμια μέρα περιβάλλοντος, δίνει το στίγμα για τις αιτίες της περιβαλλοντικής κρίσης και καλεί – όπως πάντα άλλωστε – τον λαό να συγκροτήσει το μέτωπο με στόχο την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος, στόχος ο οποίος ενσωματώνει μέσα του και τον πραγματικό σεβασμό προς το περιβάλλον και την ανακοπή της συνεχιζόμενης καταστροφής του.